Op postzegels staan vaak portretten. Dit komt vooral voor in de eerste 75 jaar van het bestaan van de postzegel. Zo zijn er ook uitdrukkingen voortgekomen uit de vele portretten op postzegels, zoals 'een postzegel trekken'. Dit betekent een lelijk gezicht trekken. De uitspraak '...als ik dan een beetje peper nam, dan had je dat postzegel van hem moeten zien' van Carmiggelt komt zelfs voor in Van Dale.
 |
|
Graveurs Charles en Frederick Heath, druk Perkins, Bacon & Petch, Engeland, Postzegel One penny black, Engeland 1840, Museum voor Communicatie, Den Haag
|
 |
|
Ontwerp en gravure J.W. Kaiser, druk 's Rijks Munt, Utrecht, Postzegel 5 cent Koning Willem III, Nederland 1852, Museum voor Communicatie, Den Haag
|
 |
|
Ontwerp collectief Joseph Plateau, druk Joh. Enschede Security Printers BV, Haarlem. Postzegel Prinses Catharina-Amalia € 0,39, Nederland 2003, Museum voor Communicatie, Den Haag, © Koninklijke TPG Post BV
|
 |
|
Ontwerp Jan Sluyters, Definitief ontwerp voor de kinderpostzegel 7½ cent, 1928. Museum voor Communicatie, Den Haag. © Handboek Postwaarden Nederland. De postzegel van 7½ cent laat een portret van de natuurkundige H.A. Lorentz zien, die kort daarvoor was overleden. Sluyters maakte ontwerpen in twee kleuren. Druktechnisch lukte het niet de kleuren goed af te stellen en werden de postzegels uiteindelijk in een kleur gedrukt.
|
 |
|
Ontwerp G. Kiljan, Kinderpostzegels, 1931. Museum voor Communicatie, Den Haag, © Handboek Postwaarden Nederland. Eerste ontwerp van een blind meisje dat brailleschrift leert. De vernieuwende techniek van fotomontage die Kiljan hier toepast geldt als een hoogtepunt in de vormgevingsgeschiedenis van de postzegels.
|
Betaalmiddel
Een postzegel is net als een munt functioneel gezien een betaalmiddel. De postzegel is in feite ook geïnspireerd op de munt, waarbij het staatshoofd de officiële waardigheid vertegenwoordigt.
Engeland heeft in 1840 de primeur wat betreft de invoering van postzegels. Hierop wordt het staatshoofd afgebeeld en de waarde. Engeland zet hiermee een duidelijke trend.
Nederland en het staatshoofd
In Nederland verschijnen de eerste postzegels in 1852 met het portret van koning Willem III. Daarnaast komen vanaf 1869 postzegels voor met het rijkswapen als afbeelding, die in 1876 door cijferpostzegels worden vervangen. Deze zijn bestemd voor frankering van drukwerken. De postzegels met het staatshoofd moeten de brieven sieren.
Koninklijke geportretteerden
Naast de postzegels met het staatshoofd, zijn er ook veel postzegels voor speciale gelegenheden van het koninklijk huis en portretten van de overige leden van de koninklijke familie.
Jubilea zijn een geliefd thema: Juliana wordt in 1979 ter ere van haar 70ste verjaardag met een postzegel geëerd. De huwelijksjubilea van Juliana en Bernhard in 1987 en van Claus en Beatrix in 1991 worden gevierd met een postzegel. Op 16 december 2003 verschijnt al een postzegel ter gelegenheid van de geboorte op 7 december 2003 van prinses Catharina-Amalia.
Leden van het koninklijk huis worden ook afgebeeld in relatie tot een goed doel: als ondersteuner van het Rode Kruis (1927), als beschermer van het Nationaal Crisis Comité (1934), of voor goede doelen op het gebied van het kind, zoals de prinsessezegels in 1946 en kinderpostzegels in 1972.
Beroemde personen
Een andere categorie geportretteerden wordt gevormd door personen die een belangrijke rol hebben gespeeld in bijvoorbeeld kunst, wetenschap of politiek. Voor het eerst worden wetenschappers afgebeeld op de kinderpostzegels van 1928. In de periode 1935-1948 zijn het vooral de zomerpostzegels waarop de erflaters van onze beschaving te vinden zijn. In het laatste kwart van de vorige eeuw worden politici en Nobelprijswinnaars regelmatig herdacht op een postzegel.
Lange tijd is het zo geweest dat geen andere levende personen dan leden van het koninklijk huis op een postzegel geportretteerd worden. De reden hiervoor is om te voorkomen dat een geportretteerde in zijn latere leven in opspraak komt. Een uitzondering is in 1986 gemaakt voor de 100-jarige Dr. Willem Drees. Vanaf 1992 is dit strikte beleid wat los gelaten. Voorbeelden hiervan zijn postzegels met Freek de Jonge (1995) en Nelson Mandela (2003) erop afgebeeld.
Symboolwaarde
Toch worden er voor 1992 wél andere mensen op postzegels afgebeeld, die niet voldoen aan het bovenstaande beleid. Het gaat hier om de functie die deze personen vervullen of de symboolwaarde. De eerste keer komt dit voor bij de kinderpostzegels van 1931, waarop kinderen met een handicap worden afgebeeld. Het feit dat gehandicapte kinderen op postzegels worden afgebeeld, geeft een hoop commotie. In 1947 laat Eva Besnyö kinderen uit haar omgeving figureren en in 1951 portretteert Cas Oorthuys zijn dochter en enkele schoolgenootjes. Ouderen worden afgebeeld op de zomerpostzegels van bijvoorbeeld 1993. De toeslag van deze postzegels komt ten goede aan projecten voor ouderen.
Persoonlijke postzegel
Sinds 2003 is het mogelijk om in Nederland, tegen betaling, een eigen persoonlijke postzegel te laten drukken. Dit past wel in deze tijd, waarbij de postzegel een populair communicatiemiddel is om bijvoorbeeld vrienden te verrassen.
Een kleine nuance; het eigen portret komt niet op het waardepapier zelf, maar op de aanhangende tab. Het is net echt.
Monique C. Erkelens
Internet
Kijk voor het maken van een persoonlijke postzegel op de website van TPG.
Literatuur
G. Holstege, J. Vellekoop, R. van den Heuvel, Handboek Postwaarden Nederland, Houten; Amsterdam, 1994-
Paul Hefting, Nederlandse Koning- en Koninginnezegels van 1852 tot en met 1981, 's Gravenhage, 1982
Chr. de Moor, Postzegelkunst, 's Gravenhage, 1960
