Bij oude beschavingen, zoals die van de Egyptenaren, Grieken en Romeinen bestond het gebruik al om het menselijk gelaat, dood of levend, af te vormen in was of gips. Zulke afgietsels dienden dan als model voor de beeldhouwer om een portret in steen te maken, maar ook werden ze gebruikt bij de uitvaart van een overleden vorst of als herinnering aan een voorouder.
Voorouders
In de huizen van vooraanstaande Romeinse families bevonden zich vaak rijen met wassen voorouderportretten, uitgestald op schappen tegen de muur. Eén zo'n Romeins wasmasker is nog bewaard. Het werd in een graf uit 300 na Christus gevonden en geeft een indruk van zulke voorouderportretten. Het is een afgietsel van de overledene, maar het kreeg door de toevoeging van glazen ogen en echte haren toch het karakter van een levend portret. Deze techniek wordt nog steeds gebruikt om een levensechte uitbeelding van mensen te maken, bijvoorbeeld bij Madame Tussauds wassenbeeldenmuseum.
Engelse traditie
Bij begrafenissen van vorstelijke personen werden sinds de 14de eeuw ook wassen portretten opgebaard in bed en later op de kist meegevoerd. Ze toonden de overledene in volle glorie aangekleed en gaven de toeschouwers het idee dat de koning weliswaar dood was, maar het koningschap nog leefde. In Engeland groeide dit begrafenisgebruik uit tot een ware traditie, waardoor er daar nog veel koninklijke begrafenisportretten bewaard zijn gebleven (Westminster Abbey). In Nederland is slechts één wassen dodenmasker bekend, namelijk van de Utrechtse jonker Goderd van Reede, op Kasteel Amerongen. Ook dit portret is zeer levensecht, met glazen ogen en een pruik van echt haar. Het werd misschien in Engeland gemaakt, want Van Reede behoorde ook tot de Engelse adel.
Gezicht spiegel van het karakter
Vanaf de 17de eeuw nam het gebruik toe om van allerlei beroemde personen een dodenmasker te maken, als herinnering aan hun edele, geleerde of moedige gelaatstrekken. Die behoefte hing samen met de idee dat het gezicht de spiegel is van het karakter: een stevige kaaklijn duidt op moed, kleine ogen op onbetrouwbaarheid, enzovoorts. Zo ontstonden in de 19de eeuw hele verzamelingen van dodenmaskers van beroemde personen.
Moderne kunstenaars, zoals de Amsterdammer Caspar Berger, gaan op heel eigen wijze met deze traditie om door van levende modellen afgietsels te maken, die de toeschouwer aan het twijfelen brengen: was de persoon dood of alleen maar in een diepe slaap?
Frits Scholten
Internet
Meer over het werk van Caspar Berger is te vinden op zijn site
