De wildplasser is al eeuwenlang een groot probleem in de steden. Stankoverlast, ziekten en aantasting van gebouwen zijn de ergste gevolgen ervan. Om de boosdoeners te verleiden nu eens niet in een hoekje of in een steeg te urineren, zijn er in de loop der tijd veel maatregelen genomen.
 |
| Adriaen Pietersz. van de Venne, De vier jaargetijden (detail), olieverf op paneel, 37,5x15 cm., Rijksmuseum Amsterdam |
Secreten, urinebakken, privaten, heimelijke gemakken, kakhuizen, waterplaatsen, stilletjes en urinoirs: het zijn allemaal benamingen voor plaatsen om de behoefte, al of niet langs de openbare weg, kwijt te kunnen.
Ondanks al deze voorzieningen kwam het toch erg vaak voor dat iemand in het openbaar een willekeurige plaats tot wc koos. En eigenlijk keek ook niemand daar raar van op.
Maatregelen
Dat laatste veranderde halverwege de 19de eeuw om een aantal redenen. Een daarvan was de opkomst van nieuwe zeden. Het werd als onbehoorlijk gezien om in het openbaar te urineren, met alle handelingen die daarbij verricht moesten worden. Zo kon je als man in Haagse urinoirs het volgende bord lezen: "Verzoeke uw kleeren in orde te brengen, vóór het verlaten van deze waterplaats." Politieverordeningen die een boete voorschreven bij het op heterdaad betrappen van de wildplasser moesten als extra stimulans dienen om het urinoir te bezoeken.
Maar de belangrijkste reden was de erbarmelijke hygiënische toestand in de steden. Er braken geregeld epidemieën uit, waaronder de cholera. Drinkwater dat door onder andere menselijke uitwerpselen was besmet, vormde een van de belangrijkste oorzaken van deze ziekte. Door de besturen van de grote steden werden daarom in een ras tempo waterleidingen en rioleringen aangelegd èn urinoirs neergezet.
 |
| Ontwerptekening voor de krul, Gemeentearchief Amsterdam |
De krul
 |
|
De krul op de Reguliersgracht, foto door Bernard Eilers, 1907-1915, Gemeentearchief Amsterdam
|
 |
|
Een moderne krul op de Keizersgracht, 1991, Gemeentearchief Amsterdam
|
Een erg gewild urinoir was de zogenaamde krul. Het ontwerp was zeer functioneel en eenvoudig. Er waren twee varianten, de eenpersoons- en de tweepersoonskrul. Een deel van de wand aan de bovenkant was geperforeerd. De onderkant ervan liep niet helemaal door tot aan de grond, maar was opgehoogd, waardoor een deel van de benen te zien waren. Hierdoor was in een oogopslag te zien of de krul bezet was en door hoeveel personen. Dat laatste was ook handig voor dienstdoende agenten, die zo meteen konden controleren of er geen onzedelijke handelingen in de krul werden verricht.
In Amsterdam werd dit type urinoir door de Dienst Publieke Werken tot ver in de 20ste eeuw geperfectioneerd. Daardoor is de krul in deze stad nu nog steeds in groten getalen te bezoeken. De op heterdaad betrapte wildplasser die de krul toch niet ziet staan, kan nu een boete van vijftig euro verwachten.
Annemiek Teesing
Literatuur
R.A. van Maarschalkerwaart e.a.,Het staat op straat, Straatmeubilair in Nederland, VNG-Uitgeverij en Sdu uitgeverij s Gravenhage, 1990
K. van Ommen, Straatmeubilair, Amsterdamse School 1911 - 1940, Stadsuitgeverij Amsterdam, 1992
Internet
Kijk voor meer afbeeldingen van straatmeubilair in Amsterdam in de beeldbank van het Gemeentearchief Amsterdam.
