In de loop der eeuwen heeft de zee grote delen van het strand- en duingebied afgeslagen, en daarbij zijn mogelijk inheemse en Romeinse nederzettingen, wachtposten en forten in zee verdwenen. Dat deze er geweest moeten zijn, ligt voor de hand. Het lijkt niet logisch dat de Romeinen de Limes zwaar bewaakten en vervolgens de Noordzeekust en de mondingen van de Schelde, Maas en Rijn onbeheerd lieten. De vele Romeinse vondsten uit het kustgebied en signaleringen van bouwsels bij extreem laag water lijken dit te bevestigen.
DEN HAAG
Op twee plaatsen in Den Haag valt de hoeveelheid opgegraven Romeins 'militair materiaal' op: aan de Scheveningse weg en in Ockenburg. In beide gevallen gaat het om dorpen (vici) die buiten een militair steunpunt lagen. De versterking bij de Scheveningse weg is nog niet gelocaliseerd. Die bij Ockenburg wel: de Romeinen bouwden daar tussen 175 - 200 n. Chr. een mini-fort (burgus). De Haagse versterkingen bewaakten kruispunten van wegen naar het achterland en wegen naar de forten langs de kust.
Wat is hier gevonden?
Tijdens de opgravingen ontdekten de archeologen stukken van maliënkolders, delen van schoeisel, een gietmal en wapens. Maar ook van de inheemse bewoners komen regelmatig voorwerpen en gegevens aan het licht. In het zuidwesten van de stad, langs de Lozerlaan, de Erasmusweg en in Wateringse Veld zijn resten gevonden van boerenbedrijven van de inheemse bevolking, de Cananefaten.
Archeologen vonden plattegronden van boerderijen en greppelsystemen, waarmee de boeren de erfgrenzen aangaven en de wateroverlast zoveel mogelijk beperkten. Ronduit spectaculair was de vondst van de vier mijlpalen in 1997, naast de belangrijke weg die in de 2de eeuw n. Chr. is aangelegd.
Wat is hier ter plaatse te zien?
 |
| Replica's van de mijlpalen aan het Wateringse Veld te Den Haag. Foto: Paleo Terra |
In het Museon te Den Haag zijn de originele mijlpalen te bewonderen, compleet met achtergrondinformatie over de Romeinen in het kustgebied.
Replica's van de mijlpalen staan nu opgesteld aan het Oosteinde ter hoogte van de Laan van Wateringse Veld. Ook op een andere plaats wordt de herinnering aan de Romeinse tijd levendig gehouden: op het nabij gelegen Luchtenburgplein is een kinderspeelplaats ingericht in de vorm van een boerderij met een veekraal, waar het vee in werd gedreven.
OOSTVOORNE - (H)ELINIO?
In 1752 zagen ooggetuigen bij extreem laag water zware stukken steen en brokstukken van fundamenten, in de buurt van 'Zeeburg' bij Oostvoorne. Daar lag waarschijnlijk in de Romeinse tijd de zuidelijke oever van de maasmonding (Helinium). Later leverden baggerwerkzaamheden in deze omgeving vele Romeinse vondsten op. Misschien lag hier het Flenio (moet zijn: (H)elinio) dat op de Peutinger Kaart voorkomt.
GOEDEREEDE - OUDE WERELD
 |
| Romeins aardewerk. Foto: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort |
In 1618 werden in Goedereede op Goeree-Overflakee 'grote huizen' en 'straten' gezien op de plaats die bekend staat als 'De Oude Wereld'. Deze 'huizen' en 'straten' kunnen de resten van een stenen grensfort (castellum) zijn geweest.
Wat is hier gevonden?
Op hetzelfde moment kwamen ook vele Romeinse voorwerpen boven water. Vlak bij de plaats waar het fort gelegen moet hebben, is in 1958/59 en 1982 een deel van een Romeinse nederzetting gevonden. Bij de opgraving troffen archeologen gestempelde dakpannen aan die de naam van de Neder-Germaanse vloot vermeldden, wat licht kan werpen op de bewoners van het nog vermiste grensfort. De nederzetting zelf lag langs een kreek die enkele kilometers verder in zee uitmondde.
SLUIS-AARDENBURG
Aardenburg op Walcheren behoorde in de Romeinse tijd niet tot Germania Inferior, zoals het grootste deel van Romeins Nederland, maar tot de provincie Gallia Belgica. De Romeinen bouwden hier in 180 n. Chr. een fort (castellum). Het was waarschijnlijk de opvolger van een fort in België: Maldegem-Vake. Na 275 n. Chr. verlieten de Romeinen Aardenburg.
Wat is hier gevonden?
 |
| Bronzen figuurtje.Foto: Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek, Amersfoort |
In Aardenburg zijn tussen 1962 en 1988 grootschalige opgravingen gedaan. Pas in 1976 vonden de archeologen duidelijke resten van het grensfort (castellum) zoals vestingmuren en een spitsgracht. Binnen de muren lagen de resten van een groot centraal gebouw dat aan de binnenkant was versierd met muurschilderingen. Uitzonderlijk was de vondst van een kleine Romeinse tempel. Buiten het fort troffen de archeologen het kampdorp (vicus) aan met een tweede groot gebouw. De opgravingen leverden ook veel voorwerpen op zoals aardewerk, bronzen beeldjes, gestempelde dakpannen, schoenen en munten. En een fragment van een kom met het opschrift 'Voorbijganger blijf af'. Dit verzoek slaat niet alleen op de kom zelf, maar vooral op het grafmonument waar de kom bij hoorde.
Wat is hier ter plaatse te zien?
De gemeente Aardenburg maakt het Romeinse verleden op verschillende manieren zichtbaar. Zo zijn de muren van het fort voor een deel aangeduid in het plaveisel en is in de Burchtstraat een reconstructie van het poortgebouw te zien. In het Gemeentelijk Archeologisch Museum van Aardenburg worden de belangrijkste Romeinse vondsten geëxposeerd. De resten van het tempeltje zijn neergelegd in de tuin achter het museum.
WALCHEREN - DE ROOMPOT
Op de noordkust van het eiland Walcheren lag waarschijnlijk een Romeinse versterking die deel uitmaakte van de kustverdediging. Bij de Roompot zijn gestempelde dakpannen van de Neder-Germaanse vloot gevonden.
