Wie het over decoratie heeft, heeft het meestal niet over Gerrit Rietveld. In zijn meubel- en architectuurontwerpen zijn geen vrolijke patroontjes, zwierige ornamenten of krullerig houtsnijwerk te ontdekken. Zo strak en eenvoudig mogelijk was voor Rietveld de maatstaf. Toch bezit de verzameling van het Centraal Museum in Utrecht enkele tekeningen die Rietveld maakte, waaraan je kunt zien dat hij klassieke decoraties uitgebreid bestudeerde. Hield hij nou wél of niet van decoraties?
|
|
Portaal van de Dom in Utrecht, getekend door Rietveld tussen 1904 en 1908. Copyright: Stichting Beeldrecht
|
|
|
| Detail van een tekening van drie stoelen, Gerrit Rietveld. Collectie: Centraal Museum, Utrecht. Copyright: Stichting Beeldrecht |
Natekenen
Gerrit Thomas Rietveld werd in 1888 in Utrecht geboren als de zoon van een meubelmaker. Direct na de lagere school ging hij in de meubelwerkplaats van zijn vader aan de slag. Eerst als hulpje, daarna als knecht en uiteindelijk leerde hij ook de meest gecompliceerde technieken. In deze periode ging Rietveld 's avonds naar de Utrechtse Kunstnijverheidsschool. Hier leerde hij tekenen zoals dat in die tijd gebruikelijk was: zoveel mogelijk natekenen. Op die manier maakte hij zich de ornamentiek in historische stijlen eigen, hij leerde portret- en buitentekenen. Hij maakte uitgebreide studies van de klassieke decoratiemotieven in de architectuur, die hij prachtig kon natekenen.
Pure vorm
1918 was een belangrijk jaar voor Gerrit Rietveld. Hij had inmiddels zijn eigen meubelwerkplaats opgericht en sloot zich aan bij de kunstenaarsbeweging de Stijl. Hiertoe behoorden ook beroemde schilders als Theo van Doesburg en Piet Mondriaan. De kunstenaars, architecten en ontwerpers van de Stijl hadden één ding gemeen. In hun werk ontdeden zij zich van alle overbodige vormen, kleuren en beelden die de kunst zo onpuur maakten. Het belangrijkste waartegen zij ageerden waren de decoraties en ornamenten die in het houtsnijwerk van de meubels uit die tijd zo overheersten. Maar ook zachte kleurtjes en vrolijke patronen werden uitgebannen. De écht pure vorm bestond uit strakke lijnen en zuivere primaire kleuren die de ruimtelijke werking van het ontwerp benadrukten.
 |
|
Gerrit Thomas Rietveld (1888 - 1964), rood-blauwe leunstoel, 1918 - 1925. Collectie Centraal Museum, Utrecht. Copyright: Stichting Beeldrecht
|
Schoonheid
Rietveld zou zijn afkeer van decoraties later uitleggen met de uitspraak: "Slechte architectuur is met geen schoonheidstoevoegsel goed te maken." Rietveld wilde hiermee zeggen dat de echte schoonheid van een ontwerp niet te verbeteren was door decoratie. De werkelijke schoonheid van een ontwerp lag in de ruimtelijke vormen en lijnen. Decoratie was voor Rietveld, ook al had hij het zeer goed leren natekenen, volstrekt overbodig.
Catrien Schreuder
Tentoonstelling
De meubelontwerpen van Gerrit Rietveld zijn vanaf 2 oktober 2004 te zien in de tentoonstelling Rietvelds Universum in het Centraal Museum te Utrecht.
)
)
