Buitenkant van de kathedraal
 |
| Kruisbloem en pinakel op de hoogste trans van de Domtoren, foto: J.B.A. Terlingen |
De gotische Dom van Utrecht, van oorsprong een kathedraal, stamt uit de tweede helft van de 13de eeuw. Deze is gebouwd in de zogenaamde Franse stijl. Het exterieur is rijk geornamenteerd. Vegetatieve ornamenten van steen sieren vensterkoppen en daklijsten. Op de zware steunberen en de balustraden staan pinakels (spitse torentjes). De pinakels staan op regelmatige afstanden van elkaar en zijn bezet met stenen bladwerk, de zogenaamde hogels. Aan de top is het bladwerk gebundeld tot een bloem in kruisvorm, de zogeheten kruisbloem. De koppen van alle vensters vlak onder het dak zijn gevat in een driehoekige omlijsting. Deze wordt de wimberg genoemd. De beide zijkanten daarvan zijn eveneens van bladvormige hogels voorzien en eindigen aan de top in een kruisbloem. Vanuit de steunberen steken ter hoogte van de dakgoten waterspuwers naar buiten in de vorm van monsterwezens. De steunberen zijn op verschillende hoogten voorzien van hellende stenen afdakjes, afzaten, om het hemelwater trapsgewijs te laten afvloeien.
De liturgie
De auteurs zijn van mening dat de ornamenten op de Dom een symbolische betekenis hebben die gebaseerd is op de liturgie van de kerk. De liturgie laat gelovigen, op verschillende momenten in de jaarcyclus van de kerk, de bijbelse geschiedenis meebeleven en meevieren - van het begin der schepping tot de voltooiing, telkens opnieuw. Centraal thema daarin is de verlossing van de mensheid die de band met God had verbroken. De door God beloofde Verlosser moet die band herstellen.
In de adventsliturgie, die voorafgaat aan de viering van de geboorte van de Verlosser met Kerstmis, klinkt de smeekbede om Zijn komst van de bijbelse profeet Jesaja (45:8): "Hemelen, dauwt van boven en wolken, regent de Gerechte; aarde open u en doe de Verlosser ontspruiten."
 |
Waterspuwer aan de westarm van de kloostergang van de Dom,
foto J.B.A. Terlingen |
De symbolische betekenis van de ornamenten
Het is deze smeekbede en de vervulling daarvan die gesymboliseerd wordt in de ornamenten. De regen, symbool van 'de Gerechte', wordt op de hoge daken opgevangen en vloeit van daar via de goten door de steunberen. Hiertegen zijn de als hellegedrochten vormgegeven waterspuwers gemetseld. Ze symboliseren de kwade machten die Gods plannen met de aarde en de mensen pogen te dwarsbomen. De waterspuwers worden gedwongen het levenbrengende water uit hun muilen te spuwen en worden zo tegen wil en dank dienstbaar gemaakt aan het besproeien van de aarde. Deze bot uit en vormt bladwerk, opklimmend langs vensters, daklijsten, pinakels en wimbergen om te eindigen in een kruisbloem. En de kruisbloem staat voor het kruis waaraan Jezus - de Verlosser - stierf, het leven opbloeit en de dood is overwonnen.
 |
 |
| De westarm van de kloostergang, foto: J.B.A. Terlingen |
Het Domkoor uit het zuidoosten, foto: J.B.A. Terlingen |
J.B.A. Terlingen en G.M.J. Engelbregt
Literatuur
Terlingen, J.B.A. en G.M.J. Engelbregt, De Dom van Utrecht, symboliek in steen, Historische Reeks Utrecht 33, Matrijs, Utrecht 2004
