Aan het eind van de 19de eeuw was er in Europa sprake van een vernieuwing in de kunst. In schilder-, beeldhouwkunst en architectuur maar vooral in de toegepaste vormgeving werd veelvuldig gebruikgemaakt van uitbundige decoratieve ornamenten als planten en vogelmotieven. De kunststroming werd internationaal bekend onder de naam Jugendstil.
 |
| Jan Toorop, Delftsche slaolie, 1894, kleurenlitho, 870 x 550 mm., coll. museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam |
Jugendstil wordt gekenmerkt door een ornamentatie van asymmetrische en elegante lijnvoering en wordt gezien als een reactie op de eenvormigheid van de massaproductie die het gevolg was van industrialisering. Door het bewust toepassen van natuurlijke motieven zou de ambachtelijke schoonheid weer tot leven worden geroepen. In navolging van de Engelse Arts & Crafts Movement, die omstreeks 1875 in Engeland ontstond, streefden kunstenaars naar een werkwijze die het onderscheid tussen kunst en toegepaste kunsten zou opheffen. De Jugendstil is een stijl die zijn wortels heeft in regionale tradities, waardoor het op verschillende plaatsen in Europa een eigen karakter kent. Jugendstil (naar het Duitse tijdschrift Jugend, waarin werd opgeroepen tot een vernieuwing in de kunst), kende in verschillende landen dan ook een eigen benaming zoals in Frankrijk art nouveau (naar de kunsthandel Salon de l'art nouveau), in Oostenrijk werd het bekend als de Sezessionstil (naar de Weense kunstenaarsvereniging Wiener Sezession), in Engeland als de Liberty style, (naar de Londense firma Liberty and Co.) en in Nederland als Slaoliestijl.
De Nederlandse benaming is voortgekomen uit een van de bekendste voorbeelden van een grafisch ontwerp voor de industrie: de affiche van de beeldend kunstenaar Jan Toorop (1858-1928). Dit affiche voor de Nederlandse Oliefabrieken te Delft is een toonbeeld van voorbeeldig opdrachtgeverschap; een vooruitstrevend beeldend kunstenaar wordt gevraagd een ontwerp te maken ten behoeve van reclame voor een industrieel vervaardigd product. De samenwerking illustreert de grensvervaging tussen toegepaste en autonome kunsten. Het resultaat is zeer decoratief waardoor de affiche meer esthetische dan communicatieve kwaliteiten bezit. Dat de Jugendstil in Nederland door deze affiche in de volksmond bekend is geworden als de Slaoliestijl, is uiteindelijk misschien toch wel de beste reclame die het bedrijf zich had kunnen wensen.
Colin Huizing
