In 2002 schonk Jacqueline Sanders negen door haar gemaakte boekbanden aan de Koninklijke Bibliotheek, en sloot daarmee een opmerkelijke carrière als boekbinder af. De boeken vormen een aanvulling op de collectie handboekbanden van de Koninklijke Bibliotheek. De collectie bestaat uit ongeveer dertienduizend exemplaren van historisch of artistiek belang, met een accent op Nederland.
 |
Boekband van Jacqueline Sanders, 1983
groen marokijn, met dubbel plat |
Eigentijdse boekbanden
De banden van Jacqueline Sanders vertonen verfijnde ontwerpen in combinatie met een zeer verzorgde, vaak verrassende techniek. Ze maakt onder andere gebruik van opgelegde stukjes flinterdun leer (leermozaïek) en creëert extra artistieke mogelijkheden door het gebruik van bijvoorbeeld een tweede achterplat (een boekband bestaat uit een voorplat, rug en achterplat).
Een ander fraai voorbeeld van moderne bindkunst is het werk van de Belgische binder Edgar Claes. Hij ontwerpt zijn veelal in polycarbonaat uitgevoerde banden met behulp van de computer. Geavanceerde freesmachines en technieken uit het metier van de zilversmid zorgen voor een perfecte afwerking.
 |
| Boekband van Edgar Claes, 1995, polycarbonaat, verguld koper en lak van dukaatgoud |
Traditie
De decoratie van deze boekbanden sluit aan op een historische, ambachtelijke traditie. Doorgaans werden boekbanden versierd door middel van stempels. Middeleeuwse prachtbanden vormen hierop een uitzondering; deze werden voorzien van goud en edelstenen. Door het met de hand indrukken van afzonderlijke messing stempels, werd een decoratief patroon verkregen. Soms werd gebruikgemaakt van een pers om de grotere, platte plaatstempels te kunnen afdrukken. Gedurende de 15de en vroege 16de eeuw werden in de Nederlanden op deze wijze fraaie banden gemaakt. Duidelijk is dat ook het beslag een belangrijk onderdeel uitmaakt van de traditionele versiering van het boek.
 |
| Paneelstempelband, 1497, blind bestempeld bruin kalfsleer, verguld zilveren sloten |
Nieuwe technieken
Tijdens de Renaissance zien we in Europa de introductie van het stempelen met behulp van bladgoud. Ook het gebruik van geitenleer dateert uit deze tijd. Het was sterker en liet zich beter kleuren dan het tot dan toe gebruikte kalfsleer. Deze inventies kwamen, evenals de nieuwe vormentaal, veelal uit de wereld van de Islam. Na binders uit Italië en Frankrijk, gebruikte ook Christoffel Plantijn in Brussel rond 1550 deze technieken.
 |
| Band van Christoffel Plantijn, 1550, met goud bestempeld bruin kalfsleer en wasverf in verschillende kleuren |
In de daaropvolgende eeuwen volgde de boekband de stijlontwikkeling van de andere takken van de kunstnijverheid. Frankrijk blijkt toonaangevend en de decoratie op de band sluit aan bij de patronen die we vinden in het zilverwerk en de meubelkunst. Vooral in de 18de eeuw kende Nederland vele binders die werk van hoge kwaliteit leverden.
 |
Band van Thomas van Os, ca. 1779,
met goud bestempeld groen geitenleer.
Alle boekbanden uit collectie KB |
Rond 1830 veranderde het beeld ingrijpend. Verschillende technische vernieuwingen als grotere persen en het gebruik van linnen als bandmateriaal, maakten het de uitgevers mogelijk de boeken eenvormig gebonden aan de klanten aan te bieden. Tot die tijd kocht men het boek in losse vellen en liet de eerste eigenaar het boek in een band van zijn keuze binden. Het handgebonden boek bleef echter bestaan en er ontstonden allerlei tussenvormen. In vaak omvangrijke bedrijven werden de boekbanden deels met de machine gemaakt, terwijl bepaalde handelingen met de hand werden uitgevoerd. Stilistisch gezien zochten ook de handboekbinders gedurende de 19de eeuw hun inspiratie in de decoratiestijlen uit het verleden. Pas na 1880 creëerden ontwerpers en kunstenaars, onder invloed van de Arts and Crafts-beweging en andere buitenlandse initiatieven, de omstandigheden waaronder het handboekbinden definitief tot een moderne vorm van kunstnijverheid kon uitgroeien.
Rens Top
Internet
Al deze boeken maken deel uit van de collectie boekbanden van de Koninklijke Bibliotheek. De collectie van Jaqueline Sanders is daar ook te vinden.
