Wallpapers, screensavers en themes zijn de ultieme hulpmiddelen bij het personaliseren van het onpersoonlijkste apparaat dat ooit is gemaakt: de personal computer. Tegenwoordig ziet het apparaat er al wat beter uit maar bijna een kwart eeuw oogde de pc als een afzichtelijk ding waar niemand iets mee te maken wilde, laat staan dat het een plek in de huiskamer kon krijgen. Dat gebrek aan gevoelswaarde was niet alleen een kwestie van het in muffe kantoorkleuren gedrenkte plastic uiterlijk.
Het probleem betrof ook de ziel van het apparaat. Na het opstarten was er al even bloedeloze software te zien, ontworpen met de bedoeling iedere zweem van emotie te vermijden. Kennelijk had ooit een tegen iedere vorm van prikkeling ingeënte vormgever bedacht dat gebruikers dat prettig zouden vinden.
De praktijk was anders. Het antwoord van de gebruiker leidde tot een bloeiende cultus van huisvlijt. Al snel werden prikkelende alternatieven bedacht voor het regime van de saaiheid, compleet met bijbehorende geluiden. Vakantiefoto's werden aangerukt, geluiden uit films gesloopt en vrouwelijk schoon, veel vrouwelijk schoon aangedragen want de computer was toch vooral een mannendomein.
Met de komst van steeds meer vrouwen en kinderen achter het scherm nam de behoefte alleen nog maar toe. Een computer werd een digitaal nest waar nadrukkelijk een eigen geur aan gegeven moest worden. De desktop werd zo steeds meer een uithangbord of staalkaart van persoonlijkheid. Ik betrap mezelf er nog steeds dat ik erop let.
Verschijnt er iemand ergens in beeld achter een computer of met een beeldscherm op de achtergrond dan check ik even hoe de desktop er uitziet. Als die standaard is verlies ik al snel mijn interesse in het betoog. Immers, als iemand in zijn persoonlijke werkomgeving een massaproduct accepteert dan kan zijn denken ook wel eens weinig origineel zijn.
De aangepaste desktop is inmiddels zo veelzeggend dat gebruikers er screenshots van uitwisselen, alsof ze elkaar een blik in hun huiskamer of boekenkast gunnen. In hoog tempo werd de opbloeiende digitale cultuur opgepikt door de amusementsindustrie. Inmiddels gaat de uitbreng van iedere Hollywood-film gepaard met officiële wallpapers, screensavers en themes. Aangepaste iconen voor chatdiensten worden ook steeds populairder. Het digitale ornament is niet meer weg te denken.
Ornamenten en andere verfraaiingen willen nog wel eens de overstap maken van ambacht naar kunst. Zo ook de desktopbewerkingen. Mijn huidige wallpaper bijvoorbeeld heb ik gratis opgehaald op de site van de BBC, uit de speciale Art-sectie. Het is een foto van de Britse kunstenaar Marc Quinn en toont exotische planten in een doorzichtige vrieskist. Recent zag ik het origineel te koop aangeboden voor 12.000 euro. Ik weet dat ik me moet behelpen met een gratis versie maar op de een of andere manier voelt het toch prettig exclusief.
Het huwelijk tussen kunst en digitaal ornament is overigens nog niet ideaal. In hun enthousiasme willen de kunstenaars namelijk nog wel eens de oorspronkelijke bedoeling vergeten. Zo biedt het New Yorkse Dia Center for the Arts een indrukwekkend mooie screensaver van Francis Alys aan: The Thief. De spannende animatie kent een groot nadeel: een wit vlakje dat op den duur in het scherm brandt. Screensavers waren nu juist bedoeld om dat te voorkomen.
Maar misschien is dat wel het ultieme stadium van het ornament: een maaksel dat iedere functionaliteit verloren heeft behalve de schoonheid.
Francisco van Jole
Ornamenten lijken iets van vroeger, een traditie waarvan je de laatste uitlopers nog slechts aantreft bij tuincentrum, Blokker of Marskramer. Maar dat is niet zo. Op internet bijvoorbeeld zijn ze razend populair. Ze worden alleen geen ornamenten genoemd maar wallpapers, screensavers en themes. Tik alleen al die drie trefwoorden in bij Google en je wordt getrakteerd op honderdduizenden hits.
