Pas in 1679 verscheen de allereerste Nederlandstalige reisgids: het Naeuw-keurig Reys-boek, speciaal geschreven voor Kooplieden, en Reysende Persoonen. Het handzame boekje met ondermeer alle Maate, Gewighte, 't Italiaens Boekhouden, Wissel, Assurantie en Maniere van Prosidere was absoluut een handig vademecum voor de koopman. Het gaf niet alleen tips hoe er het best door Nederland gereisd kon worden, maar ook door Duitsland, Frankrijk, Spanje, Portugal en Italië. Maar waarom verscheen de eerste Nederlandstalige reisgids pas toen de economische bloei van de Republiek al tanende was? Mogelijk was de trekschuit op de titelprent het antwoord op deze vraag.
Titelprent en titelpagina van het Naeuw-keurig Reys-boek, 1679
Een betrouwbare en vorm van openbaar vervoer
De eerste trekschuit voer in 1632 tussen Amsterdam en Haarlem en bood plaats aan zo'n dertig passagiers. De trekvaart was speciaal gegraven volgens het principe van de rechte lijn om de kortste weg te garanderen. Vanwege het enorme succes volgde al snel een trekvaart tussen Haarlem en Leiden. Veertig jaar later waren dankzij een uitgebreid en ingenieus netwerk van trekschuiten en veerschepen de belangrijke steden in alle kustprovincies ghemackelijk bereisbaar. Een betrouwbare en vooral betaalbare vorm van openbaar vervoer die door menig buitenlander in zijn reisjournaal werd geprezen om zijn stipte vertrektijden en vooral vanwege de perfecte onderlinge aansluitingen. Wel was de trekschuit spreekwoordelijk langzaam. Het paard - soms een mens! - trok de schuit op het jaagpad langs de trekvaart letterlijk met één PK, zo'n zeven kilometer per uur.
|
|
Een overzicht van het trekschuitennetwerk in1665 afkomstig uit de uitgave Schuitje-varen, theetje drinken. Reizen en vertellen in 18de-eeuws Nederland, A Nieuwboer, Culemborg 1984
|
Reisplanner
De Tytwijser in het Naeuw-keurig Reys-boek vermeldde "wanneer de Veerschepen en Trekschuyten door Holland en de omliggende Quartieren varen". Maar liefst elk uur vertrok een schuit van Amsterdam naar Haarlem en van daaruit werd om de twee uur naar Leiden gevaren. Er voer zelfs een nachtschuit op dit laatste traject! Dankzij de unieke complete dienstregeling in de Tytwijser kon de beroepshalve reizende koopman een efficiënte reisplanning maken en dat zou wel eens een belangrijke reden kunnen zijn geweest waarom het Naeuw-keurig Reys-Boek is uitgegeven.
|
|
| Paulus Constantijn la Fargue, De kom in de trekvaart tussen Den Haag en Leiden in Leidschendam, 1756, olieverf op paneel, collectie Rijksmuseum Amsterdam |
Concurrentie
Ook in de 18de eeuw was de trekschuit de meest populaire manier van reizen. Nog in 1823 nam Jacob van Lennep regelmatig de trekschuit als hij een reis door Nederland maakte.
Twaalf jaar later verzochten trekschuitschippers koning Willem I de aanleg van een spoorlijn tussen Amsterdam en Haarlem te verbieden uit angst voor concurrentie. In 1839 reed de eerste trein met veertig kilometer per uur. Pal naast de Haarlemmertrekvaart, want de efficiënte infrastructuur van het trekschuitnetwerk was een perfect sjabloon voor het zich snel uitbreidende spoorwegennet. De angst van de trekvaartschippers bleek overigens terecht: in 1860 werd de trekschuit opgeheven.
 |
|
Paul Gabriël (1828-1903), Hij komt van verre..., ca. 1887, doek 67x100 cm, Kröller-Müller Museum, Otterlo
|
Marianne Snijders
Lees meer over de trekschuit
Naeuw-keurig Reys-boek, Jan ten Hoorn, Amsterdam 1679,
diverse exemplaren in de Universiteitsbibliotheek Amsterdam afd. Zeldzame en Kostbare werken en in de Koninklijke Bibliotheek
Lucas Reijnders, Reislust, Amsterdam 2000
Theo de Haas, De Tijd van trein en trekschuit, Amsterdam 1980, speciaal voor 11-jarigen en ouder, Openbare Bibliotheek Amsterdam
John Sillevis, Door Holland met de Trekschuit. Een tocht langs Hollandse steden en dorpen met de 18de eeuwse kunstenaarsfamilie La Fargue, Utrecht/Alphen a/d Rijn 1976
Hildebrand, Camera Obscura, 1839, hoofdstuk "Varen en rijden"
De Zomer van 1823. Lopen met Van Lennep. Dagboek van zijn voetreis door Nederland. Bezorgd door Geert Mak en Marita Mathijsen, Zwolle 2000.
Een uitgave naar aanleiding van de door de RVU in 2000 uitgezonden televisieserie De Zomer van 1823. Kijk voor meer informatie op de wesbite van de RVU waar ook de video of DVD van deze serie besteld kan worden.
Collectie
Zoeken naar objecten mbt de trekschuit via het Collectie-onderdeel van Cultuurwijzer
)
)
