Een van de meest huiveringwekkende reisverslagen die ik ooit gezien heb verscheen dit voorjaar op internet. Het was een (foto)reportage van ene Elena, een vrouw uit de Oekraine, die op een website toonde hoe ze op haar motor een verboden gebied was binnengedrongen.
Ghost Town heette het verslag op de site kiddofspeed.com en die titel was beslist niet overdreven. Het gebied dat ze doorkruiste was een volkomen verlaten stad die eruit zag alsof er ooit een neutronenbom op was gevallen. In zekere zin was dat ook zo. De stad was Tsjernobyl waar in april 1986 een rampzalig ongeluk gebeurde met een kernreactor waarbij tienduizenden, volgens sommige schattingen zelfs honderdduizenden, mensen zijn omgekomen.
Nu, bijna twintig jaar later, is dat gebied nog steeds hermetisch afgesloten. Behalve voor Elena dan. Ze toont beelden van massa's verlaten vrachtwagens, van een kerkdienst die hals over kop werd afgebroken, van de voorbereidingen voor 1 mei-viering die nooit zou plaatsvinden, van het reuzenrad op de kermis, van brievenbussen met brieven die nooit ontvangen zijn. Het is een Pompeď van de 20ste eeuw.
De foto's deden me onwillekeurig denken aan een documentaire die over de ramp is gemaakt. Cameraman Vladimir Shevchenko was in de buurt toen het ongeluk plaatsvond. In de dagen die volgden legde hij vast hoe gepoogd werd de brand te blussen en de bevolking te evacueren. Bijna iedereen die in de film voorkomt is aan de gevolgen van de ramp overleden, inclusief Shevchenko zelf. In het beeld zijn soms witte vlekken te zien als gevolg van de dodelijke straling die het filmmateriaal aantastte.
De motortocht door de dodenstad was weliswaar niet zo gevaarlijk maar toch wel moedig. En het doel was hetzelfde: de wereld confronteren met de gevolgen van een nucleaire ramp en de Sovjet-dictatuur die tot het einde bleef liegen over de ernst en omvang van de ramp.
Twee maanden nadat de site van Elena op internet verscheen en daar binnen enkele weken een ware hit was geworden, dook er op een discussieforum voor motorrijders een tegenreactie op. Ene Dizzy stelde dat Elena de tocht helemaal niet gemaakt had, althans niet per motor. Ze had daarentegen een begeleide rondrit per auto gemaakt, een uitstapje dat tegenwoordig steeds populairder wordt. Het gros van de foto's bleek niet door haar gemaakt. Dizzy stipte voldoende fouten en tegenstrijdigheden aan om te overtuigen en Elena erkende uiteindelijk dat het anders was dan ze voorgespiegeld had.
Het verhaal fascineert me omdat er zoveel mooie elementen in zitten. Zo wilde Elena bijvoorbeeld dus de leugens van het Sovjet-regime aan de kaak stellen door zelf te liegen. Dat is zo paradoxaal dat je er met gemak een heel verjaardagspartijtje lang over kunt doorbomen.
Maar mooier nog is dat Elena deed wat praktisch iedere vakantieganger in mildere vorm doet, het vertellen van een beleving op zo'n manier dat er een maximum aan effect mee bereikt wordt. Reisverslagen zijn meestal kralenkettingen van aaneengeregen hoogtepunten. Nooit hoor je over de stiltes aan de ontbijttafel, over avonden die maar niet voorbij willen gaan, over het volslagen gebrek aan contact met enig persoon anders dan een ober. Dat is geen echt leven.
Elena had er tenminste nog een goed doel mee voor ogen. Of althans ze liet het goede doel meeliften met haar zucht naar status. Dat is slecht maar niet rampzalig. Niemand zal beweren dat de ramp in Tsjernobyl minder erg is geweest omdat zij er een verhaal over heeft verzonnen.
Dat laatste is natuurlijk een doodzonde. Maar het blijft vreemd; ze heeft volgens haar verslag iets gedaan waarvan de haren je te berge rijzen omdat het zo gevaarlijk is. Ze zou er dood aan kunnen gaan. Maar nu dat niet het geval blijkt, is dat kennelijk een teleurstelling. Misschien wel omdat het de kern aantast van de drijfveer om te reizen: het verlangen naar echtheid.
Francisco van Jole
