 |
|
Maquette van het Stadhuis van Amsterdam, nu Koninklijk Paleis, naar het ontwerp van Jacob van Campen, collectie Amsterdams Historisch Museum
|
 |
|
Philips Vingboons, het huis van Joan Poppen, Kloveniersburgwal 95, 1642, tekening Philps Vingboons, collectie GAA
|
 |
|
Het Mauritshuis rond 1700, ontworpen en gebouwd door Jacob van Campen en Pieter Post, 1633
|
 |
| Ontwerptekening van Philips Vingboons van Herengracht 450, het Huis van Deutz (1663), een huis gebouwd in de zogenaamde 'strakke stijl', collectie GAA |
De toenemende rijkdom van de burgers in Nederland bracht een deftiger levensstijl met zich mee. Daarbij hoorde een nieuwe bouwstijl, afstandelijk en imposant. Het door Jacob van Campen gebouwde stadhuis van Amsterdam (1648-1655), is hiervan het beroemdste voorbeeld.
Strenge regels
De schilder-architect Jacob van Campen (1595-1657) is de grondlegger van het Hollands classicisme. In 1625 bouwde hij voor Balthasar en Joan Coymans aan de Keizersgracht een dubbel woonhuis met een paleisachtige gevel, naar voorbeeld van de 'palazzi' die hij tijdens zijn reis (1617-24) in Italië had gezien. Vooral de classistische bouwwerken van Scamozzi (1552-1616) en Palladio (1508-1580) maakten diepe indruk. Hun architectuurboeken waarin ze hun theorieën verwoorden werden een belangrijke inspiratiebron voor de architecten van het Hollands classicisme. Naast Van Campen waren dat Pieter Post (1608-1669), Philips Vingboons en Justus Vingboons.
Kenmerkend voor het Hollands classicisme zijn strikte symmetrie, harmonie (door een evenwichtig proportiesysteem), geometrie, het toepassen van klassieke bouwordes (zuilen en pilasters met eenvoudige tot zeer rijk gedecoreerde kapitelen -Dorisch, Ionisch, Korintisch) kroonlijsten en driehoekige frontons. Decoraties (festoenen, reliëfs, beelden) zijn niet overdadig en ondergeschikt aan de architectuur. Mooie voorbeelden van streng classicistische gevels zijn het door Van Campen en Post gebouwde Mauritshuis (1633) in Den Haag en het door Philips Vingboons gebouwde huis voor Joan Poppen, ook wel Poppenhuis genoemd, op de Kloveniersburgwal 95 (1642) in Amsterdam. Van dit laatste is het twintig jaar latere Trippenhuis een luxueuzere variant. Dat Justus Vingboons zich door het Poppenhuis heeft laten inspireren is duidelijk. Toch moet Van Campens stadhuis zijn belangrijkste voorbeeld zijn geweest. In de bouwtekeningen is te zien dat het Trippenhuis, net als het stadhuis, oorspronkelijk een koepeltoren moest krijgen. Het plan ging niet door, waarschijnlijk om bouwtechnische redenen.
Philips Vingboons
Vielen Van Campen en Post vooral grote opdrachten ten deel, de bouwwerken die Philips Vingboons kreeg opgedragen liepen uiteen van buitenplaatsen tot woonhuizen van uiteenlopende soort. Afhankelijk van de prijs en de perceelgrootte varieerden zijn ontwerpen van kleine huurwoningen tot grotere huizen met smalle gevels en dubbelbrede stadspaleizen. Na 1660, toen het tweede deel van de Amsterdamse grachtengordel werd aangelegd (van Leidsegracht tot Amstel) veranderde zijn stijl. Het gebruik van ornament en pilasters nam sterk af. De 'strakke stijl' wordt dit genoemd. De bloeiperiode van het Hollands classicisme was toen voorbij.
Marleen Dominicus-van Soest
