Willem - 'die Madocke maecte' - schreef zijn satirische dierenverhaal in de dertiende eeuw, de periode van de grote ridderverhalen. Het oorspronkelijke publiek herkende alle elementen uit het verhaal dan ook direct: de hofdag waarmee het verhaal begint, de rechtszitting waarop de koning orde op zaken stelt, de paladijnen die hun heer van raad voorzien, enzovoorts. Maar alle normen en waarden volgens welke het middeleeuwse ridderleven hoorde te verlopen, worden in dit verhaal met de voeten getreden.
 |
Reinaert loert op een maaltjd. Openeningsminiatuur uit: Roman de Renart, Pierre de Saint-Cloud, Hs. Parijs, Bibliothèque nationale de France, fr 1580, f. 20r. |
Koning Nobel is zo begerig naar een niet bestaande schat waarover Reinaert spreekt, dat hij de vos gelooft en zijn trouwe vazallen afvalt. Raadsheer Bruun, die als boodschapper door de koning op pad wordt gestuurd om Reinaert op te halen, vergeet zijn opdracht als de vos over honing praat. Alle hovelingen worden gedreven door gulzigheid, wellust en honger naar macht en Reinaert maakt daar, als doortrapte schurk, gebruik van om zijn doel te bereiken. De sluwe vos wordt door de schrijver van dit verhaal gebruikt om zijn publiek telkens op het verkeerde been te zetten. De ene keer wekt hij bewondering door zijn slimheid, dan weer roept hij afschuw op door de manier waarop hij anderen te grazen neemt.
 |
| Koning Leeuw houdt audiëntie. Miniatuur uit: Pierre de Saint-Cloud, Roman de Renart. Hs. Parijs, Bibliothèque nationale de France, ms. fr. 1579. Afbeelding: www.literatuurgeschiedenis.nl |
De 'omgekeerde wereld' van het dierenverhaal, waarin dieren op menselijke wijze spreken en handelen, is bijzonder geschikt om mensen op indirecte wijze iets duidelijk te maken. Een dierenverhaal toont het publiek de wereld in spiegelbeeld: dieren treden handelend, denkend en sprekend op alsof het mensen zijn. Mensen worden daarentegen doorgaans als domme, instinctieve en redeloze wezens afgeschilderd. Door het publiek deze spiegel voor te houden, wordt daarmee in feite gezegd: 'Kijk maar eens goed hoe jullie je in feite gedragen'. Als bijkomend voordeel kan de auteur zijn beschrijving van de omgekeerde wereld volgens het principe 'man bijt hond' een komisch effect meegeven. Op die manier is het mogelijk om, zonder mensen bij name te noemen, op een aangename wijze commentaar of kritiek te geven op de manier waarop het er in de mensenwereld aan toegaat.
Hubert Slings
Internet
Meer over de Vos Reynaerde kun je vinden op Literatuurgeschiedenis.nl. Voor de volledige tekst van het verhaal kun je terecht op de website van de dbnl.
Het onbetwiste hoogtepunt van de middeleeuwse literatuur uit de Lage Landen is een satire: Van den vos Reynaerde, het verhaal over de rebelse Reinaert, die door list en bedrog het feodale dierenrijk waarvan hij deel uitmaakte volledig op zijn kop zette. Zowel adel, geestelijkheid als burgerij krijgen er duchtig van langs, en tussen de regels door wordt ook de middeleeuwse literatuur zelf (zoals de ridderepiek met zijn lachwekkende queesten) niet gespaard.
