Als de karikatuur in de pers zijn vaste plaats heeft gevonden aan het begin van de 20ste eeuw, heeft deze kunstvorm al een paar eeuwen geschiedenis achter zich. Van het vroegmoderne Italië van Leonardo da Vinci, naar de 17de eeuwse Republiek van Romeyn de Hooghe, het 18de eeuwse Engeland van William Hogarth en het 19de eeuwse Frankrijk van Daumier.
 |
| Kafak, Charl Schwietert, gepubliceerd in 'de Waarheid' 13 november 1982, collectie IISG, sign. H6/690 |
De prent bestaat bij de gratie van de pers en bloeit bij de gratie van de massa-pers. Dat geeft er tegelijkertijd een tweeslachtig karakter aan. De karikatuur maakt vaak in één tekening een complex verhaal duidelijk, schept een beeld dat direct begrepen wordt door miljoenen. Maar daar tegenover staat dat de karikatuur zich vooral richt op de onmiddellijke actualiteit. De actualiteit van de krant, 'de secondewijzer van de geschiedenis', en het nieuws dat ons nu volledig in beslag neemt is uiterst vluchtig. Zo vluchtig dat je dingen die nog maar kort geleden gebeurd zijn, nu al niet meer begrijpt, zeker niet zonder uitleg.
Als U nog weet wat er met Philomena Bijlhout is gebeurd in de zomer van 2002, weet U misschien ook nog wat de tekenaar Kafak bedoelde met bijgaande prent, gepubliceerd in 'de Waarheid' van 13 november 1982 ( ..... 'de Waarheid', weet U nog?)? Is deze prent wel extreem weinig gedetailleerd en behoeft hij daarom uitleg (Schwietert moest na één dag aftreden als staatssecretaris van defensie in het kabinet Lubbers I omdat hij niet de waarheid had verteld over een universitaire opleiding), het andere uiterste is de vaak gehanteerde techniek van Opland.
 |
| Opland in de Volkskrant van 15 februari 1992, collectie IISG, sign. H11/25. © Opland, de winterspelen II, 2003, c/o Beeldrecht Amsterdam |
Opland stopte geregeld in één karikatuur vele kleine verhaaltjes die speelden op dat precieze moment. Verhaaltjes die soms niets met elkaar te maken hadden, maar door zijn hand ineens in één prent waren samengebracht. Opland was verder een tekenaar die zijn personages zo kon tekenen dat je ze in de werkelijkheid ging zien zoals hij. Op alle prenten van Hans Wiegel heeft deze een snotneus. Dat is een onmisbaar attribuut van deze VVD-er geworden én gebleven, de snotneus ís Hans Wiegel geworden. De tekenaar maakt van dit dubbelzinnige effect zelf dankbaar gebruik.
 |
|
De regeringsverklaring.
Opland in de Groene Amsterdammer van 18 januari 1978, collectie IISG, sign. H4/735. © Opland, de regeringsverklaring, 2003, c/o Beeldrecht Amsterdam
|
 |
| Atellier Populaire, Non a la Bureaucratie, Parijs 1968, collectie IISG, sign. E 4/264 |
De prenten die de tijd overleven zijn van de kunstenaars onder de karikaturisten: Albert Hahn, Tjerk Bottema, Albert Funke Küpper en Alex Jagtenberg, om een aantal namen uit de eerste helft van de 20ste eeuw te noemen. De prachtige simpele prenten en affiches uit de mei-dagen van 1968 in Parijs zullen het beeld van die gebeurtenis altijd blijven bepalen, maar houden daarnaast een extra waarde die niet direct gekoppeld is aan die gebeurtenis.
Het IISG bewaart ongeveer 36.000 prenten, waaronder krap 14.000 karikaturen. De meeste worden bewaard in gedrukte vorm: zoals ze in de kranten en tijdschriften zijn afgedrukt. Van een aantal tekenaars bewaart het IISG originelen. Bijvoorbeeld van Kees van Wieringen, van Kafak, van Kees Willemen en van Willem.
Huub Sanders
Internet
Een uitgebreide beschrijving van de collectie is te vinden op de website van het IISG.
Een stukje van de verzameling prenten is te zien in de virtuele tentoonstelling Art to the People.
Alle oppositie heeft zich sinds mensenheugenis bediend van spot en humor. In de collectie van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, een instelling die zich sinds 1935 heeft gespecialiseerd in het documenteren van oppositionele bewegingen, treft men er dan ook een overvloedige hoeveelheid van aan. Spot en humor vind je in teksten, fotomontages, ansichtkaarten, rijmen, strips, liedjes, maar vooral in de vorm van prenten.
