Verschillende officiële stukken van het ministerie van Binnenlandse Zaken uit het eind van de 19de eeuw zijn voorzien van kleine tekeningetjes in de kantlijn. Dit waren niet zomaar krabbeltjes van een zich vervelende ambtenaar, maar scherpe satirische observaties.
Jhr. Mr. Victor de Stuers (1843-1916) heeft zich sterk gemaakt voor overheidsbemoeienis met o.a. musea, monumenten en archieven. Hij deed dit in zijn functie bij het Ministerie van Binnenlandse Zaken, Afdeling Onderwijs, Kunsten en Wetenschappen en later als vertegenwoordiger bij het parlement. Victor de Stuers was ook een goed tekenaar en maakte vaak spotprenten in de kantlijnen van ambtelijke stukken. Deze archiefstukken zijn te vinden in het Nationaal Archief in Den Haag. Hij kwam uit het katholieke zuiden en was bevriend met de architect Pierre Cuypers, waarmee hij neogotische gebouwen neerzette zoals het Centraal Station en het Rijksmuseum in Amsterdam.
|
|
| Springende jongens en meisjes met muisjes in hun hoofd, Nationaal Archief, Ministerie van Binnenlandse Zaken, inventarisnummer 319 |
Muizenissen
De eerste spotprent betreft een aantal jonge mannelijke kwekelingen, die door gemengd onderwijs helemaal uit de band zullen springen. Bij de tweede spotprent krijgen ook de meisjes bij het dagelijks ontmoeten van de kwekelingen teveel 'muizenissen' in hun hoofd.
Het is een illustratie bij een brief van de inspecteur van het lager onderwijs, die gaat over de bouw van een kweekschool voor mannelijke onderwijzers, die - omdat dat zo gebruikelijk is in Limburg - niet ondergebracht moet worden bij een lagere school voor meisjes!
Letterlijk staat er: " 't Is paedagogisch verkeerd, dat jongelingen van 14 tot 18 jaar onderwijs geven aan meisjes, omdat de prikkelbaarheid hunner leeftijd eigen, door die omgeving wordt verhoogd, hetgeen niet wenschelijk is voor de zedelijkheid der jongelingen en er allicht dingen kunnen gebeuren, die de reputatie der school en der meisjes op 't spel zouden zetten."
 |
| Kleding Staten-Generaal, Nationaal Archief, Ministerie van Binnenlandse Zaken, inventarisnummer 3517 |
|
|
| Smulpaap, Nationaal Archief, Ministerie van Binnenlandse Zaken, inventarisnummer 2276 |
Kledingvoorschrift
Minister Aart Jan de Geus van Sociale Zaken was zich van geen kwaad bewust. Op een warme dag trok hij tijdens zijn toespraak tot de leden van de Tweede Kamer zijn colbertje uit. De kamervoorzitster Erica Terpstra reageerde direct. Discreet liet zij een bode de minister een briefje brengen met het dringende verzoek zijn colbertje weer aan te doen. Hij had de etiquette van de Staten Generaal met voeten getreden.
De dresscode van de leden van de Staten tijdens de vergaderingen in de kamers van de Staten-Generaal is aan regels gebonden. Hoe noodzakelijk dat is, blijkt uit de karikatuur van Victor de Stuers op een minuut van een bedankbrief aan J.J. van Kerkwijk, lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Hij had in 1887 aan De Stuers een boekje aangeboden met de titel Het costuum van de leden van de Staten-Generaal. Van Kerkwijk was al 24 jaar kamerlid; zou hij zich al die tijd geërgerd hebben aan de kleding van zijn medekamerleden?
De Stuers tekende een sip kijkend kamerlid. Het kamerlid draagt een veel te grote steek. Hij heeft een slecht gesneden, ruimzittend en slobberend ambtskostuum aan. Het kleine kamerlid zwemt in zijn pak. Als de tekening het kostuum van een gemiddeld kamerlid moest voorstellen, dan was het aanscherpen van de kledingvoorschriften zeker geen luxe.
Smulpaap
Pastoor J.W. Brouwers uit Bovenkerk had een lumineus idee. Zou het niet geweldig zijn als er een regelmatige zomerverbinding met de stoomboot van Amsterdam naar het Muiderslot tot stand zou worden gebracht? De pastoor moest een aantal invloedrijke heren overtuigen van dit plan. Hij diende op 6 juli 1880 een verzoek in bij Victor de Stuers om een tegemoetkoming in de kosten voor de organisatie van een dejeuner op het Muiderslot. Getrakteerd op een overdadige maaltijd zouden de heren wellicht gemakkelijker hun steun aan een dergelijk plan willen geven.
De katholiek pur sang De Stuers schuwde toch zijn kritiek op de pastoor niet. Hij schreef de bewaker van het Muiderslot een brief waarin hij de toestemming weigerde voor een déjeuner op het Muiderslot. Op de minuut van de brief tekende hij een karikatuur van de pastoor. De Stuers beeldde hem af als een dikbuikige gorilla die gulzig zijn eitje oplepelt. Hij betitelde zijn tekening "smulpaap" en gaf daarmee een exacte illustratie van de oorspronkelijke betekenis van dat woord. Blijkbaar veronderstelde De Stuers dat de pastoor niet zozeer het algemeen belang wilde dienen maar eerst en vooral zijn eigen maag.
Educatieve Dienst, Nationaal Archief
Meer informatie kunt u vinden op de website van het Nationaal Archief
