|
'Het zien gaat voor het zeggen' |
|
|
Tableau vivant of stomme vertoning |
|
Tableau vivant is een toneelterm voor een uitbeelding
door zwijgende personen van een tafereel, meestal als onderdeel van een
toneelspel. Soms worden tableaux vivants door een gesproken tekst
verduidelijkt. In de Middeleeuwen komen tableaux vivants voor in de
mysteriespelen. De rederijkers voerden tableaux mee op wagens tijdens hun
optochten. Tijdens de renaissance werden vertoningen ingericht bij
belangrijke historische gebeurtenissen als de Vrede van Munster (1648) en
bij intochten van staatshoofden.
Ook kunnen vertoningen ingelast worden in de tragedie. Diverse stukken van Vondel zijn gelardeerd met vertoningen, ontworpen door Jan Vos, bijv. de Gysbreght van Aemstel. In Amsterdam was het verzorgen van vertoningen opgedragen aan Samuel Coster in de jaren 1618-1648 en aan Jan Vos in de periode 1648-1667. Ook tegenwoordig nog komen ze voor op praalwagens in allerlei optochten. Een aantal toneelvertoningen heeft ongetwijfeld als inspiratiebron gediend voor schilderijen van o.a. Rembrandt. |
|
Kunst- en vliegwerken |
|
Speelde men eerst nog toneel op straat of plein of aan het hof, langzamerhand maakt deze speelplek plaats voor een echte schouwburg, waar dan wel betaald moest worden, om er binnen te komen. De decors worden sterk verbeterd en allerlei technieken moeten de toeschouwers verbaasd doen staan: de kunst- en vliegwerken doen hun intrede! |
|
Met 'kunstwerken' doelde men meestal op de speciale effecten die door middel van het decor en de inrichting van de toneelvloer zelf konden worden bereikt. Zo zaten er in de nieuwe Schouwburg te Amsterdam maar liefst zeven verzinkluiken in de toneelvloer om spectaculaire verschijningen en verdwijningen te kunnen realiseren. Door tegelijkertijd iemand in de vloer te laten verdwijnen en een voorwerp te laten verrijzen, kon men metamorfoses suggereren. Jan Vos maakte veel gebruik van deze mogelijkheid in zijn tragedie Medea (1667). In het derde bedrijf lezen we: 'Hier verandert een boom in een naakt kindt.' En twee verzen verder: 'Het kindt verzinkt.' Zo voegde men een 'onderwereld' aan het toneel toe. Een ander kunstwerk was de machine voor de 'woelende zee'; deze bestond uit spiraalvormig gedecoreerde rollen die gelijktijdig in beweging konden worden gezet. De draaiende spiralen gaven vanuit de zaal gezien de aanblik van kabbelende golfjes. Tot het domein van de kunstwerken hoorde ook het gebruik van vuurwerk, water en rook op het toneel. De 'vliegwerken' bestonden hoofdzakelijk uit een systeem van touwen en katrollen om mensen en voorwerpen aan op te hangen en over het toneel te 'zwieren'. Ze boden grote dramatische mogelijkheden omdat het speelvlak zo met een nieuwe, verticale dimensie werd uitgebreid. De vliegende figuren bewogen niet alleen heen en weer, maar konden tijdens de vlucht eveneens stijgen of dalen. Ook construeerde men grote wolken en andere gevaartes waarin toneelspelers konden meereizen.
|
| Een mooi voorbeeld van deze toepassing is het
intermedio IV "Una Stravaganza dei Medici", dat werd opgevoerd ter
gelegenheid van het huwelijk van Ferdinando de Medici met Christina van
Lotharingen.
|
|
Voorbeeld van een "kunst- en vliegwerk" Voorbeeld van een "kunst- en vliegwerk" Voorbeeld van een "kunst- en vliegwerk" Voorbeeld van een "kunst- en vliegwerk" Voorbeeld van een "kunst- en vliegwerk" Voorbeeld van een decorwisseling (Sabbattini) Voorbeeld van een verduistering van het licht op het toneel |
|
Met behulp van 'regie-aanwijzingen' in toneelteksten, afbeeldingen van decors en getuigenissen van toeschouwers, kunnen we ons nu een beeld vormen van de wonderbaarlijke wereld die zich voor de ogen van de schouwburg bezoekers openbaarde. Jan Vos was in Nederland een der eersten die over kunst- en vliegwerken schreef. 'Het zien gaat voor het zeggen', was zijn motto! Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.
|
Videofragment 1 
