Cartografie: Lucas Jansz Waghenaer 

In de ontwikkeling van de maritieme cartografie in de Noordelijke Nederlanden vormt het werk van Lucas Jansz Waghenaer (1533/34-1606) het eerste hoogtepunt. In 1584 publiceerde deze oud-stuurman uit Enkhuizen zijn zeemansgids Spieghel der Zeevaerdt, waarmee voor het hele zeegebied dat geregeld door Nederlandse schepen werd bezocht, een complete collectie grootschalige gedrukte zeekaarten ter beschikking kwam. Waghenaer geldt als grondlegger en inspirator van de zogenaamde Noordhollandse cartografenschool, een groep kaartenmakers die tussen 1583 en 1636 vooral in Enkhuizen en Edam werkzaam waren. 
Zij hielden zich bezig met de vervaardiging van zeekaarten van de Europese en Aziatische wateren. Het accent lag daarbij heel duidelijk op het kunstzinnige aspect, hetgeen resulteerde in een aantal buitengewoon decoratieve kaarten op perkament. Kenmerkend zijn:
  • de met bloemmotieven versierde randen,
  • de illustraties in het landgedeelte waaronder stadsplattegronden en aangezichten,
  • evenzeer opvallend zijn de windrozen, de schepen en dieren in zee, 
  • het bonte kaartschrift in verschillende lettersoorten,
  • de zorgvuldigheid waarmee tekening, kleurwerk en kaartschrift zijn uitgevoerd, maakt het aannemelijk dat deze zeekaarten niet voor gebruik op zee bestemd waren, maar dienden ter decoratie en consultatie te land. 

Paskaart van Europa door Lucas Jansz Waghenaer, 1589
Dat betekende niet dat de geografische betrouwbaarheid daarmee naar het tweede plan verschoven werd. Bij de kaartredactie baseerden de cartografen zich op actuele hydrografische informatie. Hun kaarten kunnen ook in dat opzicht de toetssteen van de kritiek weerstaan. 

Kaart van Europa, uitgegeven te Amsterdam door Joan Blaeu omstreeks 1635

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde literatuur oa: G. Schilder, ‘De Noordhollandse cartografenschool’, in: Lucas Jansz. Waghenaer. De maritieme cartografie in de Nederlanden in de zestiende en het begin van de zeventiende eeuw. Enkhuizen 1984

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

02-22-2010 CKV-2