De graaf antwoordde

Emilia wendde zich tot loan Cristoforo Romano, die ook aanwezig was, en vroeg: 'Wat vindt u hiervan? Bent u het ermee eens dat de schilderkunst getuigt van groter kunstenaarschap dan de beeldhouwkunst?' loan Cristoforo antwoordde: 'Mevrouw, ik vind dat de beeldhouwkunst meer inspanning en meer kunstvaardigheid vergt, en waardevoller is dan de schilderkunst.'

De graaf antwoordde: 'Voordat wij op dit voorstel ingaan, wil ik iets anders ter sprake brengen dat naar mijn mening door onze hoveling absoluut niet mag worden verwaarloosd, want ik vind het heel belangrijk: hij moet kunnen tekenen en schilderen. Verbaas u niet dat ik iets verlang dat vandaag de dag misschien een handwerk lijkt en weinig passend voor een edelman; want ik herinner me te hebben gelezen dat men in de oudheid, vooral in heel Griekenland, eiste dat kinderen van edelen zich op school toelegden op de schilderkunst als iets eervols en noodzakelijks, en dat deze werd gerekend tot de belangrijkste vrije kunsten; later werd bij wet verboden slaven in deze kunst te onderrichten.

Bij de Romeinen stond zij hoog in aanzien; het hoog adellijke geslacht van de Fabii dankte er haar bijnaam aan, want de eerste Fabius werd Pictor - Schilder - genoemd omdat hij inderdaad zo uitmuntte in en zo toegewijd was aan de schilderkunst dat hij na de muren van de tempel van Salus te hebben beschilderd, zijn naam eronder zette; want al was hij geboren uit een illuster geslacht dat was geëerd met veel consulaten, zegetekens en andere waardigheden, en al was hij geleerd, en een ervaren jurist, en al stond hij in aanzien als redenaar, toch meende hij de glans en de luister van zijn naam nog te kunnen vergroten door de geschiedenis in te gaan als schilder. Het ontbrak ook niet aan anderen uit illustere geslachten die in aanzien stonden in deze kunst, want behalve dat deze op zichzelf hoogstaand en waardig is, is zij ook zeer nuttig, vooral in de oorlog, om landschappen, plaatsen, rivieren, bruggen, burchten, versterkingen en dergelijke vast te leggen; want al zou men die in zijn geheugen kunnen bewaren, wat heel moeilijk is, dan kan men ze nog niet aan anderen laten zien.

Wie deze kunst niet waardeert, getuigt naar mijn mening van weinig inzicht; want wij mogen wel zeggen dat de opbouw van het heelal die wij zien, met de wijde hemel vol heldere sterren, en in het midden de aarde omringd door zeeën, met afwisselend bergen, dalen en rivieren en allerlei bomen en lieflijke bloemen en kruiden, één groots en verheven schilderij is, geschapen door de hand van de natuur en van God; wie dat kan nabootsen, verdient naar mijn mening de hoogste Iof. Dit bereikt men niet zonder kennis van veel zake n, zoals iedereen weet die het heeft geprobeerd. Maar in de oudheid stonden kunst en kunstenaars hoog in aanzien, zodat de kunst de toppen van de volmaaktheid bereikte; dat bewijzen de oude beelden van marmer en brons die nu nog te zien zijn. En al verschilt de schilderkunst van de beeldhouwkunst, beide komen voort uit een en dezelfde bron, namelijk de goed getekende voorstudie. En als die beelden prachtig zijn, dan mogen we wel aannemen dat de schilderingen dat ook waren, ja zelfs nog prachtiger, want zij geven blijk van nog groter kunstenaarschap.'

De graaf merkte op:'Omdat beelden duurzamer zijn, kan men misschien zeggen dat zij waardevoller zijn; aangezien zij als gedenktekens bedoeld zijn, voldoen zij immers meer dan schilderingen aan deze eis. Maar behalve ter nagedachtenis dienen zowel schilderijen als beelden ter versiering, en in dit opzicht voldoen schilderijen veel beter; en al gaan ze om zo te zeggen niet zo lang mee als beelden, toch zijn ze heel duurzaam, en zolang ze bestaan zijn ze veel mooier.'

Daarop antwoordde loan Cristoforo: 'Ik denk echt dat u dat niet meent en dit zegt omwille van uw Rafaël; misschien vindt u hem zo'n uitmuntend schilder dat de beeldhouwkunst zijn hoogte nooit kan bereiken: maar bedenk wel dat u hiermee een kunstenaar prijst en niet een kunstvorm.'

Hij voegde eraan toe: 'Ik houd het erop dat beide de werkelijkheid kunstig nabootsen, maar ik begrijp niet hoe u kunt ontkennen dat de werkelijkheid, dat wat de natuur maakt, beter wordt nagebootst in een beeld van marmer of brons, waar de ledematen rond zijn, met vormen en afmetingen zoals de natuur ze maakt, dan op een schilderij, waar men niets ziet dan een plat vlak en kleuren die de ogen misleiden; u wilt toch niet zeggen dat de schijn de waarheid meer benadert dan het wezen? Verder vind ik dat houwen in marmer moeilijker is; als men daarbij een fout maakt, kan men die niet verbeteren, want marmer is niet te herstellen, en dan moet men opnieuw beginnen; dat is niet het geval in de schilderkunst, waar men iets talloze malen kan overdoen en verbeteren door iets toe te voegen of te verwijderen.'

Glimlachend zei de graaf- 'Ik zei dat niet omwille van Rafaël; u hoeft ook niet te denken dat ik te onwetend ben om op de hoogte te zijn van de voortreffelijkheid van Michelangelo en van u en andere beeldhouwers; maar ik heb het over kunst, niet over kunstenaars. U zegt terecht dat heide kunsten de natuur nabootsen; maar het is niet zo dat de schilderkunst schijn is en de beeldhouwkunst wezen. Want al hebben beelden rondingen zoals het origineel en ziet men bij een schilderij alleen een plat vlak, beelden missen veel dingen die schilderijen wel hebben, vooral licht en schaduw; want de kleur van de huid is anders dan die van het marmer; de schilder kan die op natuurlijke wijze weergeven met meer of minder licht en donker, al naargelang dat nodig is; dat kan de beeldhouwer niet. En dan mag de schilder geen ronde vormen maken, hij schildert spieren en ledematen zo rond dat zij toch suggereren wat niet te zien is, waardoor we merken dat de schilder ook dat kent en er verstand van heeft.

En hiervoor is een andere, kunstiger techniek nodig, die het mogelijk maakt ledematen in het verkort te schilderen, en zo dat ze geleidelijk kleiner worden naarmate ze verder verwijderd zijn van het gezichtspunt, naar de regels van de perspectief; die suggereert door middel van bepaalde lijnen, kleuren, licht en schaduw ook op een vlakke wand naar believen voorgrond en achtergrond. Vindt u dat het nabootsen van de natuurlijke vleeskleur, de kleuren van kleren en andere kleurige dingen onbelangrijk is? De beeldhouwer is hiertoe niet in staat, en ook kan hij de lieflijke aanblik van donkere of blauwe ogen niet uitdrukken, met de schittering van het vuur der liefde. Hij is niet in staat de kleur van blond haar zichtbaar te maken, of het blikkeren van wapens, of het nachtelijk duister, een storm op zee, bliksemflitsen, een brandende stad, de roze dageraad met zijn gouden en purperen stralen; kortom, hij kan de hemel, de zee, de aarde, bergen, bossen, weiden, tuinen, rivieren, steden of huizen niet laten zien; dat kan de schilder allemaal wel.

Daarom ben ik van mening dat de schilderkunst verhevener is en kunstiger dan de beeldhouwkunst, en ik denk dat zij in de oudheid even volmaakt is geweest als al het andere; dat kunnen we nog zien aan een paar kleine overblijfselen, vooral in de catacomben van Rome, maar we kunnen het nog veel duidelijker aflezen uit de klassieke literatuur, waarin de schilders en hun werken zo worden geroemd en zo dikwijIs genoemd; daaruit kunnen we opmaken in hoe hoog aanzien zij altijd hebben gestaan bij gezagdragers en bij de staat. We lezen dan ook dat Alexander zo gesteld was op Apelles van Ephesus dat hij, toen hij hem een naakt van een van zijn favoriete vrouwen had laten schilderen en merkte dat de goede schilder als gevolg van haar wonderbaarlijke schoonheid hevig verliefd was geworden, haar spontaan aan hem schonk: een blijk van vrijgevigheid Alexander waardig, die niet alleen kostbaarheden en landen weggaf, maar ook dat waar hij zelf van hield en naar verlangde; en ook een teken van zeer grote genegenheid voor Apelles, doordat hij om deze een genoegen te doen, zich er niet om bekommerde de vrouw die hij zeer liefhad te mishagen.

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Tekst de uitgave van Atheneum/Polak& Van Gennep Amsterdam 2000.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

11/29/2004 last update