Kunstenaar en opdrachtgever
Toen de maatschappij zich voor de artifices opende, tekenden zich prompt alle mogelijke karaktertypen af. van de onderdanige handwerksman tot het arrogante talent dat aandacht wil; van de dienstvaardige en vindingrijke kunstleverancier tot de eenzelvige vakman, van de godvruchtige kunstenaar tot de gewetenloze cynicus. Binnen een tot anderhalve eeuw had het creatieve spectrum van de artifices zich in alle richtingen uitgebreid, en het kon niet uitblijven of er kwam in dit milieu een geheel nieuwe figuur tot ontwikkeling de kunstenaar als vooraanstaande 'culturele' persoonlijkheid.

Het meest onverwachte en in feite meest onthullende moment van deze ontwikkeling werd bereikt toen de kunstenaar zich van zijn opdrachtgever ging distantiëren.

Isabella d'Este stuurde Leonardo de ene boodschap na de andere om het portret dat hij haar had toegezegd. En daarbij ging het niet domweg om het eeuwige uitstel. Uit de discussies die dezelfde markiezin Isabella via Pietro Bembo voerde met Giovanni Bellini, blijkt wel hoe moeizaam de betrekkingen waren geworden. In een van de brieven waarin Bembo rekenschap aflegde van zijn vruchteloze bemoeienissen stuit men op een even verhelderende als ongewone verklaring: 'veel vastgelegde voorschriften passen niet bij zijn stijl, omdat hij, zoals hij zegt, altijd naar believen pleegt rond te dolen door het schilderij'

Leonardo da Vinci: Isabella D’Este 63 x 46 cm 1500

De kunstenaar werkte nog altijd op bestelling (we bevinden ons niet in de negentiende eeuw, toen de kunstenaar zijn werk eerst voor zichzelf maakte en het dan pas verkocht); maar binnen de contractueel bepaalde opzet stond hij zichzelf toe te werken naar eigen goeddunken, zonder met allerlei voorschriften rekening te houden en zag hij bovendien kans zich aan bepaalde verplichtingen te onttrekken.
We hebben het hierbij natuurlijk wel over uitzonderingsgevallen. Lang niet alle artifices legden een dergelijke houding aan de dag. Perugino, die te veel opdrachten aannam, kwam soms in de knoop met de afgesproken levertijden, maar slaagde er uiteindelijk toch altijd wel in zich met een uitlooptijd van enkele maanden aan zijn afspraken te houden, al moest hij dan soms een enigzins afgeraffeld werk opsturen. Mantegna, die voor Perugino's tijd leefde, was zeer stipt met de uitvoering van zijn werk.

Toen Dürer in 1506 in Venetië vertoefde - waar overigens alleen Bellini hem vriendelijk bejegende - had hij de Madonna met de rozenkrans, bestemd voor de San Bartolommeo, binnen vijf maanden voltooid. Hij toonde zich een degelijke Noord Europese handwerksman, gewetensvol en zorgvuldig, net als trouwens vele ons bekende Italiaanse artifices, die hun retabelen met bewonderenswaardige punctualiteit signeerden, dateerden en afleverden.

Dürer: de Madonna met de rozenkrans, bestemd voor de San Bartolommeo in Venetie.
Niet iedereen deelde dus die onafhankelijke en nonchalante instelling die sommige grote meesters in de kunst ten toon spreidden ten opzichte van hun verplichtingen. Dank zij de brieven van de brave Dürer krijgen we iets meer inzicht in het reilen en zeilen van het kunstenaarsleven. De Neurenberger, zoals de kooplieden hem noemden, vond bepaald geen hartelijk onthaal bij zijn collega's; het protectionisme van het gilde stond dat in de weg. Maar door zijn innemende persoonlijkheid maakte hij toch vrienden, men gaf hem allerlei goede raad, hij kreeg toestemming om zijn werk later af te leveren en kon zelfs een beetje plezier gaan maken. Hij deed wat zaken - vooral met edelstenen ~, zoals naar het schijnt de meeste kunstenaars die de kans hadden om te reizen. De mensen waren erg aardig en, zo schreef hij zijn vriend Pirckheimer in februari, 'de edellieden zijn mij welgezind, de schilders daarentegen niet zozeer'. Hij voelde zich heel gelukkig, het 'culturele' klimaat beviel hem goed.  We mogen Dürers uiteindelijke succes natuurlijk niet uit het oog verliezen: met zijn meesterwerk, de Madonna met de rozenkrans - een schilderij in Venetiaanse stijl -, en zijn gravures, die vrijwel overal werden verkocht en gekopieerd, had hij, om zo te zeggen, de hoogste rang bereikt- hij had het ten slotte tot het soort 'heren'-status gebracht die een erkend kunstenaar in Italië toeviel.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

12-18-2014 CKV-2