Door de ruines in Rome en Sicilië op te meten, door de enkele bewaarde Romeinse bouwwerken zoals het Pantheon in Rome te bestuderen, en door intensieve lezing van de overgeleverde geschriften (met name de Tien Boeken over Architectuur van Vitruvius, uit circa 25 voor Christus) zochten deze Noord-Italianen naar het wezenlijke in de bouwkunst. Vervolgens probeerden zij tot een nieuwe formulering te komen van 'universele wetten' voor architectuur.

Scamozzi werd al vlug bekend in Nederland. In 1658 verscheen het voor het eerst in Nederlandse vertaling, waarna in 1661 een luxe, rijk geillustreerde uitgave van meerdere delen werd gepubliceerd.

Villa Pisani (Longino)

Levendig beschrijft hij in de gepubliceerde delen zijn opdrachtgevers, vooraanstaande families; hoe ze wonen, leven en wat voor reizen ze maakten. Daarnaast legt hij tal van dagelijkse dingen uit: waarom studeerkamers ramen op het oosten moeten hebben, hoe men waterputten voor het zuiverste water slaat, hoe kroep kan worden genezen (met wijn en as) en waarom, naar oud Romeins gebruik, vrouwen geen alcohol zouden mogen drinken, - dan zou er minder worden geklaagd en gekeven.'

Hij baseert zijn kennis op oude wijsheid die zonder hem verloren zou gaan. Bijvoorbeeld, een willekeurig citaat: 'Zoals Aristoteles bevestigt, bewegen alle dieren onbewust eerst hun rechtervoet, daar de rechterkant warmer, krachtiger en soepeler is dan de linker en ervoor bestemd is om te bewegen, terwijl de linkerkant slechts meebeweegt om het lichaam in evenwicht te houden.' Scamozzi trekt hier de conclusie uit dat hoofdtrappen aan de linkerzijde van een gebouw dienen te worden geplaatst en een oneven aantal treden moeten hebben.

DELL' IDEA  DELL' ARCHITETTURA  UNIVERSALE (1615)

VAN DE IDEE VAN DE UNIVERSELE BOUWKUNST

Uit Boek I, hoofdstuk X

[....] En omdat de mens, gemaakt naar beeld en gelijkenis van zijn Schepper, het edelste en meest vooraanstaande schepsel is te midden van alle andere schepselen dezer wereld, daar God zelf de mens met de ziel begiftigd heeft en hem tot bezitter van alle andere geschapen en door de natuur voortgebrachte dingen heeft gemaakt; welnu, om deze reden moet hij zich verheugen en welgemoed deelnemen in al wat er is, en tevens genieten van de bijzonderste vormen die tot gebruik van de gebouwen te vinden zijn; en waarlijk zijn die vormen boven alle andere te loven en aan te prijzen, wanneer op dezelfde plaats en met dezelfde uitwerking geen andere te vinden zullen zijn die daar beter zouden passen of beter zouden uitkomen.

Het staat buiten kijf dat de openbare gebouwen, zoals ook de gebouwen van private personen, van welke soort dan ook, door een voortreffelijke Bouwmeester in verscheidene en verschillende vormen gemaakt kunnen worden; maar wij doen er zeer goed aan te waarschuwen dat tussen de ene en de andere vorm een niet gering verschil kan bestaan in omvang, kosten, bekoorlijkheid en schoonheid. Het is immers een duidelijke zaak dat de vorm van een cirkel meer ruimte omsluit dan enige andere vorm; en vergeleken met de vorm van het vierkant met dezelfde Doorsnede, omvat de cirkel drie elfde meer ruimte, ook al ware het vierkant gelijk en van dezelfde omtrek; zoals voorts na de vorm van de cirkel alle regelmatige vormen komen, dat wil zeggen vormen met vele zijden en gelijke hoeken, die stuk voor stuk van nut kunnen zijn voor de Hoven en Tempels, voor de Zalen, Salons, vertrekken en andere openbare plaatsen; maar deze vormen zijn niet zo gemakkelijk en goed te gebruiken voor de particuliere huizen van private personen, waar verlangd wordt dat de woonvertrekken in elkaars verlengde liggen, aangezien ze niet zo goed en gemakkelijk zijn in te passen, aangezien er een aanzienlijke hoeveelheid ruimte verloren gaat en het samenbrengen van de vormen gepaard gaat met grotere grofheid en met hogere kosten voor het metselwerk, zoals te zien is aan de Thermen van Rome, aan het zeer voorname paleis van de Doorluchtige Heren Farnesi te Caprarola, en elders.

Derhalve valt zonder enige twijfel de vorm van het volmaakte vierkant veel harmonischer en gerieflijker uit voor de openbare en ook private gebouwen, dan enige andere van de voornoemde vormen; deze ene vorm omvat immers veel ruimte, terwijl op de kosten aanzienlijk bespaard wordt; en ze valt tevens zeer gerieflijk uit voor de schikking van de verschillende binnenvertrekken en bewerkstelligt dat deze vertrekken aansluiten op de voorgevel en op de zijgevels; en daarom hebben wij ons in vele gevallen van vierkante vormen of vormen van enigszins grotere lengte dan breedte bediend bij Kerken en Kloosters en ook bij andere openbare gebouwen; en hetzelfde geldt voor de private huizen, zowel in de Stad als in de voorsteden en in Landhuizen: naar het voorbeeld van de oude Grieken en Romeinen, zoals wij hebben geput uit tal van Auteurs en doorgrond in de overblijfselen van hun gebouwen.

De vorm dan van de rechthoek, dat wil zeggen een vorm waarvan de lengte twee, drie en zelfs vier maal zo groot is als de breedte, omsluit niet veel ruimte ten opzichte van de omvang der muren, benodigd om haar te omgeven; buitendien blijkt ze niet zo goed en gerieflijk te zijn voor het schikken van de binnenvertrekken, omdat deze elkaar over en weer conditioneren; en daarom prijzen wij haar niet aan, tenzij het nodig en noodzakelijk is zijarmen of vleugels aan weerszijden van de binnenhoven te maken;en ook al schijnt het sommigen toe dat haar aanzicht verhevener is dan die van het vierkant, het ontbreekt deze vorm aan zijgevels die geproportioneerd zijn en overeenstemmen met de behoefte; en als zich hier vertrekken zullen bevinden, zullen ze aan beide zijden door de Zon of door de Winden of ten slotte door de schadelijke inwerkingen van slecht weer geteisterd worden.[....]

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Gebaseerd op Inspiratie voor bouwmeesters.Volkskrant 11-04-2004 H de Haan. Leesfragment uit De oorsprong van de moderne architectuur. Nijmegen 1984

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

02/06/2010 last update