|
'Tractaten over de Liefde' |
|
In de renaissance hadden kunstenaars een voorliefde voor de godin Venus: dit is niet alleen verklaarbaar omdat zij zeer geschikt is om naakt te worden weergegeven en ook niet omdat in de Renaissance de verhalen over haar amoureuze escapades populair waren. Dat zij voorkomt in de beeldende kunst van die tijd is te danken aan een groep mensen in Careggi, een buitengoed van de familie Medici aan de noordelijke rand van Florence. Dit is zeker het geval als Venus vergezeld is van de Drie Gratiën of haar zoontje Cupido. |
|
Accademia Platonica Careggi (Italie) |
|
Marsilio Ficino, de leider van de groep in Careggi, maakte van de liefde een wijsgerig principe. Ficino's ideeën werden niet alleen door zijn directe omgeving enthousiast ontvangen, ook daarbuiten trokken ze de aandacht. Ze wakkerden de algemene verbeelding aan en vormden de inspiratiebron voor een totaal nieuw genre geschriften de zogenaamde 'Tractaten over de Liefde', waarop men in het begin van de zestiende eeuw aan de vorstelijke hoven verzot was. Amor', de Liefde aldus Ficino is de oudste onder de goden: de Liefde bestond al voordat de wereld werd geschapen, toen er alleen nog maar chaos was. |
|
Titiaan, De hemelse en de aardse liefde (rechts de hemelde en links de aardse) |
|
Liefde vervulde volgens hem alle sferen van het heelal,
vanaf de hoogste regionen, waar de 'platonische vormen' (en de christelijke
engelen) huizen, tot aan de laagste hier op aarde. Ficino beschouwt de Liefde
als een scheppende kracht die van God uitgaat en die beantwoord wordt door het
individu, een niet aflatende stroom van kracht tussen de Geest van God en de
gehele schepping. Wanneer de individuele mens inzicht krijgt in deze Goedheid
en Schoonheid, maakt een verlangen zich meester van zijn ziel.
Door de Griekse wijsgeer Plato, van wiens denkbeelden Ficino uitging, werd die ervaring 'vervoering' en ook wel 'goddelijke extase' genoemd. Plato maakte onderscheid tussen twee aspecten van de Liefde, beide belichaamd door Venus: een 'hemelse' Venus en daarnaast een 'gewone' Venus die voor iedereen toegankelijk is. Ficino baseerde op dit onderscheid een eigen theorie: bij hem correspondeert de hemelse Venus met het 'beschouwelijke' leven, en de aardse Venus met het 'actieve'. |
|
De twee Venussen vertegenwoordigen de twee soorten schoonheid in het universum die Liefde voortbrengen aan de ene kant het hemelse ideaal, aan de ander kant de uitingen waarvoor onze zintuigen gevoelig zijn. De twee Venussen hadden een parallel in de christelijke opvatting over liefde (Caritas), die èn op God èn op de naaste gericht moet zijn. Anders dan de Venus uit de klassieke mythologie geeft de Venus van de neoplatonisten zich nooit over aan zinnelijk genot. De Venus tweeling komt voor in een schilderij van de Venetiaanse schilder Titiaan, dat bekend staat als Hemelse en Aardse Liefde. Het werk is in 1515 geschilderd dat wil zeggen in de periode waarin de op Ficino's ideeën gebaseerde 'Tractaten over de Liefde' op het hoogtepunt van hun populariteit waren. Het is zinvol het schilderij (net als Holbeins 'Ambassadeurs') tot in de kleinste details te onderzoeken met het oog op verborgen elementen, die van belang zijn voor het thema als geheel. Neoplatonisten: verzamelnaam van verschillende filosofische scholen die zich baseerden op Plato's ideeën maar er een andere uitwerking aan gaven. Careggi, in het midden van de foto de villa Medicea
|
|
Het is misschien verrassend om te ontdekken dat de geklede
vrouw de aardse Venus voorstelt, terwijl haar hemelse tegenspeelster naakt is.
Maar dat strookt met wat in Renaissanceallegorieën gebruikelijk was: het
ontbreken van opsmuk wijst daar op deugdzaamheid (zoals bij de 'naakte
Waarheid').
Dat de twee vrouwen beiden Venus voorstellen kan worden opgemaakt
uit details op de achtergrond. Achter de naakte Venus zien we in de verte een
kerk en een lucht die naar de hemel geopend is. Daartegenover zien we achter
haar tweelingzuster een kasteel en een lucht met laaghangende wolken. De twee
helften van het landschap zijn bevolkt met schapen (rechts) en konijnen
(links) in die tijd bekende verwijzingen naar kuisheid en paringsdrift. Het
relief op de sarcofaag (rechts beneden) geeft aan dat de zinnelijke drift moet
worden gestraft en afgeremd. De met juwelen gevulde kom van de aardse liefde
(links) verbeeldt het geluk in het leven van de mens. Dat geluk is kortstondig
en het enig haalbare.
|
|
Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Geraadpleegde literatuur: Bronnenbundels LOKV Is er
zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw
teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij
geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet.
Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. |
