CKV-2/Opdracht 2.4.C
Het verhalende ballet van de koningin
Opdracht 1: Lees les 2.3.6. en daarna 2.1.1
Opdracht 2: Lees en bestudeer onderstaande tekst
Het "Ballet Comique de la Reine".
In deze produktie werd in diverse taferelen de geschiedenis van Odysseus op het eiland van de tovenares Circe getoond door middel van zang, declamatie, dans en muziek. Deze mengvorm zou tot in de 18 de eeuw standhouden. Wel kwamen er geleidelijk accenten in de onderlinge verhouding tussen het dans, zang of reciteer gedeelte.
Het verhalende ballet van de koningin vond plaats in de avond en nacht van zondag 15 oktober 1581 en duurde ongeveer vijf en een half uur, van tien uur tot ongeveer half vier. De feestelijke vertoning werd uitgevoerd in de zogeheten Bourbon-zaal van het Louvre-paleis te Parijs. Aan één van de korte zijden van deze grote rechthoekige zaal was de gebruikelijke verhoging opgesteld voor de vorstelijke familie; hierop zaten Hendrik III, koningin-moeder Catharina en de bruidegom, de hertog van Joyeux. Achter hen en ook aan de zijkanten van de zaal hadden de belangrijkste gasten plaatsgenomen terwijl het merendeel van de toeschouwers - naar het schijnt enkele duizenden - zich op de galerijen of balkons boven de zaal bevond. Het grootste deel van het publiek keek dus van bovenaf neer op het schouwspel.
De triomfwagen van Minerva
De handeling was gebaseerd op een verhaal uit de Odyssee van Homerus. Het ging met name om de legende van Circe, de dochter van de zonnegod Helius en de zeenimf Perse. Deze Circe was een tovenares die verblijf hield op het eiland Aeaea en die bekend stond om zowel haar erotische aantrekkelijkheid als haar slechte inborst. Zij had de onaangename gewoonte haar vijanden - en in het algemeen degenen die haar niet bevielen - in dieren te veranderen. Zo had Circe de vrienden van de held Odysseus, toen deze tijdens zijn omzwervingen op Aeaea landde, in zwijnen veranderd. Odysseus zelf bleef buiten het bereik van Circes kwaadaardige magie, dank zij een toverkruid dat hij van de god Hermes had gekregen. Bovendien was Odysseus door Hermes gewaarschuwd dat hij - alvorens met haar naar bed te gaan - Circe eerst een eed moest laten zweren dat zij hem geen kwaad zou doen. Circe beviel Odysseus zé goed dat hij een jaar bij haar bleef. Volgens Homerus liet Circe tenslotte Odysseus en zijn mannen ongemoeid weggaan en hielp zij Odysseus zelfs voor het vervolg van zijn reis. In afwijking van Homerus liet Het verhalende ballet van de koningin echter de strijd zien van Odysseus die veel moeite moet doen om aan de greep van Circe te ontsnappen.
Om de plaats van handeling aan te geven waren er in de zaal een drietal grote dekors als blikvangers gebouwd. (Hierbij kan worden opgemerkt dat in de eerste hofballetten als dekors echte bouwwerken werden gekonstrueerd. Het gebruik van geschilderde doeken, om de plaats van handeling uit te beelden, is pas later in zwang gekomen). Tegenover het vorstelijke podium, aan de andere korte zijde van de zaal, waren het paleis en de betoverde tuin van Circe opgetrokken. Aan de ene lange zijde van de zaal - van de koning uit gezien links - was voor het zangkoor en de musici het zogeheten Gouden Gewelf gebouwd, dat de harmonie van de hemel symboliseerde. Deze 'orkestbak' was een nis-vormige konstruktie die een hemelse aanblik opleverde doordat hij geheel was omgeven door wolken. Voorts bevond zich aan de andere lange zijde - dus voor de koning rechts - een woud van feestelijk verlichte bomen rond een grot waarin de bosgod Pan huisde. Deze - weer niet geschilderde maar gebouwde - bospartij symboliseerde de aardse zuiverheid van de natuur, in aanvulling op de hemelse harmonie van het Gouden Gewelf er tegenover.
Niet alleen het toneelbeeld was spectaculair maar ook de uitvoering zelf, doordat deze een kombinatie was van triomf- en wagenoptochten en het soort van optredens zoals gebruikelijk bij maskerades en banket-tussenspelen. Zo waren er verschillende groepen (in het Frans 'entrées' genoemd) van zangers, dansers en toneel(- of mime)spelers, die elkaar voortdurend aflosten en vaak op oogverblindend versierde wagens naar binnen werden gereden. De hele voorstelling was ook opgezet als een afwisseling van optredens van de verschillende groepen (soms bestaand uit slechts één persoon), doorspekt met tussenspelen ('intermèdes' genoemd).
Het sucses van Het verhalende ballet van de koningin was ongekend groot. De benaderingswijze van zijn regisseur en choreograaf - Balthasar de Beaujoyeux die hierna in uiterst lovende sonnetten werd gevierd - was aanleiding voor navolging aan vele Europese hoven. Een schaduw op het sukses wierpen echter de eveneens ongekend grote kosten. De produktie kostte liefst drie miljoen en zeshonderdduizend gouden frankstukken. Dit was in die dagen een fortuin waarvoor de schatkist min of meer moest worden geplunderd.
Opdracht 3: Op welk verhaal was de handeling gebaseerd?
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Opdracht 4: Beschrijf de plaats van handeling. Maak hiervan een schets
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
(blad A4 toevoegen)
Opdracht 5: Noem een positief en een negatief gevolg van deze opvoering.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
Opdracht 6: Geef bij het handelingsverloop de verschillende activiteiten aan. Gebruik hiervoor het kader.
- Proloog:
na een korte muzikale ouverture kwam uit Circes paleis Odysseus aangerend (gespeeld door een edelman die kamerheer van koningin-moeder Catharina was). Hij hield een filosofisch getinte toespraak voor de koning, waarin deze werd gevraagd te zorgen voor vrede, harmonie en voorspoed in Frankrijk; bovendien werd de koning gesmeekt Odysseus en zijn vrienden te redden uit Circes macht. Vervolgens verscheen Circe - vertolkt door een (beroeps)zangeres - om een klaaglied te zingen over de ontsnapping van Odysseus, waarna ze zich kwaad terugtrok in haar paleis.
Voorbeeld:
1.- Muzikale ouverture 2.- Toespraak
3.- Zingen van klaaglied
- Het eerste tussenspel:
begon met een processie van zingende sirenes (mytologische vogels met een vrouwenhoofd) en tritons (zeegoden met een menselijk hoofd en bovenlichaam en een vissestaart). Hun zang kondigde de komst aan van de Fontein: een reusachtige fontein van drie verdiepingen, die op een wagen werd binnengereden en die het zinnebeeld was van de fontein van het leven of de jeugd (ook seksuele potentie). Dit enorme gevaarte was ook weer een Italiaanse erfenis, want de konstruktie was geïnspireerd door de toren ('edifizio') die oorspronkelijk in de straat-optochten werd meegevoerd. De eerste verdieping van de Fontein bestond uit een soort van balkon waarop zich de zeegoden Thetis en Glaucus -vertolkt door twee (beroeps)zangers - en een dozijn nereïden (zeenimfen) bevonden.
De fontein uit "Het verhalende ballet van de koningin"
Boven hun hoofden prijkten nog twee verdiepingen: in feite twee grote bekkens waarin klaterend water vanaf de top van de fontein werd gespoten. De twaalf nereïden vormden de belangrijkste dansgroep van de voorstelling: ze werden vertolkt door edelvrouwen van de hoogste rang en stand, onder wie koningin Louise, haar zuster prinses Margaretha van Lotharingen, en een viertal hertoginnen. Na een gezongen duet van Thetis en Glaucus daalden de nereïden af van de fontein, voor de eerste 'groep van het ballet'.
1.-
- De eerste groep van de voorstelling:
bestond uit figuur-dansen - met twaalf verschillende geometrische patronen - uitgevoerd door de twaalf nereïden. Zij werden aan het eind van hun dans door Circe tot roerloze standbeelden betoverd.
1.-
- De tweede groep:
betrof het optreden van de god Mercurius (vertolkt door een edelman die kamerheer van de koning was), die in een wolk of hemel-glorie neerdaalde als boodschapper van de goden. Hij hield eerst een uiterst vleiende toespraak voor de koning en hief vervolgens de magische verlamming van de twaalf nereïden op, zodat dezen hun dans konden voortzetten.
1.-
- Tijdens het tweede tussenspel:
sprongen er saters (wellustige haifgoden met bokkepoten en een korte staart) door de zaal. Deze symbolen van de aardse of seksuele hartstocht zongen liederen die telkens werden beantwoord door het koor in het Gouden Gewelf. Dit diende als voorspel voor de derde groep.
1.-
- De derde groep stelde:
het Bos van de Dryaden (boomnimfen) voor: een wagen werd binnengereden, waarop een klein woud was gebouwd als verblijfplaats voor vier maagdelijke dryaden die de landelijke ongereptheid symboliseerden. De saters voegden zich bij deze bosnimfen en gezamenlijk lieten ze een zangspel horen. Hierna smeekten twee nimfen de bosgod Pan om de gevangen nereïden te hulp te komen.
1.-
De vier hofdames die de 4 deugden voorstelden
- Het derde tussenspel betrof
het optreden van vier hofdames - de Vier Deugden symboliserend - van wie er twee op een luit speelden en twee zongen. Dit was het voorspel voor de vierde groep.
1.-
- De vierde groep
begon met het binnenrijden van de wagen - voortgetrokken door een vervaarlijk uitziende slang - waarop Athena troonde, godin van onder meer wetenschap en wijs krijgsbeleid. Zij vroeg de hulp van oppergod Jupiter die in een hemel-glorie neer-daalde als 'deus ex machina' (in de oudheid de god die aan het eind van een treurspel verscheen voor de oplossing van een probleem). De goden en geesten van hemel en aarde sloten zich vervolgens aaneen in de strijd tegen Circe. Zo voerde Pan de saters aan, die Circes paleis bestormden. Jupiter versloeg de boze tovenares tenslotte met een bliksemslag, waarna hij haar gevankelijk voor de koning voerde. De vier dryaden voerden vervolgens een vreugdedans uit, waarna ze de twaalf nereïden uit het paleis haalden voor de laatste groep.
1.-
- De laatste groep
ofwel de 'finale', bestond uit het zogeheten grote ballet ('grand ballet') van het zestiental zee- en bosnimfen. Zij voerden figuur-dansen uit, waarbij veertig verschillende geometrische patronen werden gedemonstreerd.
1.-
einde
