serlio toneeldecor ckv 2

CKV-2 /Opdracht 2.5.C

Una stravaganza dei Medici

Bron/samenstelling: H v Oirschot St Janslyceum Den Bosch

Begin met het printen van deze opdrachten. Maak de opdrachten met pen.

Opdracht 1: Lees onderstaande teksten.

In Italië globaal gesproken sinds 1400 beginnen de schilders te experimenteren om het beeld van de mens en van de wereld, zoals die zich aan ons voordoen, vast te leggen. Dit betekent, dat zij zich gaan interesseren voor de studie van de weergave van ruimte en diepte.

Er zal geleidelijk een verlangen gaan ontstaan, ook de ruimte waarvoor de toneelspeler zich bevindt zo te construeren, dat het lijkt of zich achter hem een enorme diepte uitstrekt. Let wel: de ruimte waarvóór de toneelspeler staat, niet de ruimte waarin hij staat. Het wonderlijke is namelijk, dat de acteur zich voorlopig nog op een voortoneel bevindt direct nagebootst van het toneel van het Romeinse theater en dat achter hem een ondiepe ruimte is gebouwd, maar met zoveel raffinement, dat het althans van het midden uit lijkt of deze ver de diepte intrekt.

Van het midden uit .... waarom? Omdat het theater van de Italiaanse renaissance vooral een zaak is van de talrijke vorstelijke hoven die zich daar bevinden. De perspectief wordt daar dan ook van de zitplaats van de vorst uit geconstrueerd. Alleen van die plaats uit is het effect volkomen overtuigend. Tegenover talrijke beschrijvingen uit die tijd staan maar weinig afbeeldingen. Wat wij weten, is dit: de achtergrond die een diepte moet 'voortoveren', is in de eerste jaren na 1500 een feit geworden, en wel zó sterk dat het woord perspectief (prospettiva), gewoon de aanduiding wordt van een toneeldecor.

Gelukkig bezitten we een boek van de architect Sebastiano Serlio waaarin hij zijn theoriën over de bouwkunst uiteenzet. Daarin beeldt hij ook het een en ander af, dat het toneel betreft Een plattegrond en drie achtergronden: een straat die de diepte intrekt voor de tragedie, een voor het blijspel en een decor van bomen. Bekijken we de plattegrond dan begrijpen wij, hoe een en ander gebouwd moet zijn: met een sterk oplopende vloer, die zich naar achteren toe sterk vernauwt en met bouwsels aan weerskanten, die naar achteren toe geleidelijk kleiner worden en volgens schuin aflopende lijnen zijn geconstrueerd.

Deze voortonelen met gebouwd perspectief decor als achtergrond worden in diverse paleizen opgericht wanneer men een opvoering wil maken, en daarna worden zij weer afgebroken. Het zijn dus alle bouwsels van tijdelijk aard. In de jaren omstreeks 1580 ontstaat echter de eerste werkelijke schouwburg en het geluk heeft gewild dat dit theater tot op onze tijd bewaard is. Het is het 'Teatro Olimpico' in de noorditaliaanse stad Vicenza, van de architect Andrea Palladio (1508-1580). Wie hier rondkijkt, krijgt de indruk dat hij zich in een Romeins theater, dat onder een dak is gebracht, bevindt. Wij vinden het halfrond met oplopende zitplaatsen, de kleine 'orchestra' in de vorm van een halve cirkel bij de inwijding in 1585 krijgen de dames daar zitplaatsen, het voortoneel en de hoge, versierde wand ter afsluiting. Deze laatste is doorbroken door enige poorten, waarvan de grootste zich in het midden bevindt. Achter deze poorten heeft een andere bouwmeester, Scamozzi, straalvormig geplaatste, oplopende perspectief straten geconstrueerd. Dit theater is niet voor een hof gebouwd, maar voor een geleerd genootschap. Daarom moet men van iedere plaats af, inkijk kunnen hebben in één straat en van het perspectief effect kunnen genieten. De huizen in deze straten zijn van hout met ornamenten en beelden van stuc. Het is een vast decor. Van verandering kan geen sprake zijn.

Langzamerhand groeit er een verlangen, wèl afwisseling in het toneelbeeld te krijgen. Dit geschiedt minder bij het toneelstuk dat men opvoert, dan wel bij de tussenspelen tussen de bedrijven. Langzamerhand worden juist die tussenspelen de grootste attractie. In 1589, dus maar zeer kort na de opening van het theater te Vicenza, is er groot feest in Florence ter ere van een vorstelijk huwelijk. In een der zalen van het paleis der Uffizi is een toneel gebouwd en daar kunnen de toeschouwers nu bij de 'intermezzi' wonderen beleven: voor het eerst bewegen de spelers er zich tussen het decor dat achter de omlijsting van de toneelopening zichtbaar wordt. Er wordt ruim gebruik gemaakt van machinerieën. Dat betekent, dat men figuren uit de lucht ziet neerdalen en weer opstijgen, dat andere uit de grond opduiken of daarin verdwijnen.

Het is de architect Bernardo Buontalenti (1536-1608), die de aankleding van toneel èn spelers heeft ontworpen. Een aantal van zijn tekeningen voor deze `intermezzi' is nog bewaard en een paar tonelen zijn ook in gravure gereproduceerd. Deze opvoeringen van 1589 behoren tot de meest beroemde, maar ze zijn lang niet de enige. Aan weerskanten van het toneel staan beweeglijke stukken, waarschijnlijk prisma's die aan elke kant een andere beschildering hebben Men behoeft deze maar een slag om te draaien om een nieuwe 'inlijsting' van het toneelbeeld te krijgen. Het is mogelijk dat de achtergrond als een 'porte brisée' uiteenschiuft om daarachter een nieuwe schildering te vertonen. In 1600 verschijnt er in Italië een theoretisch geschrift van een belangrijke wiskundige uit die tijd, Guido Ubaldus. Deze zegt dat men de perspectief effecten aan weerskanten op het toneel ook kan aangeven door schilderingen op platte schermen achter elkaar Wanneer men dit theoretisch betoog enkele jaren later in de praktijk gaat toepassen, zijn de eerste coulissen ontstaan!

Toneelmachinerieën.

Opdracht 2: Geef bij onderstaande tekeningen de werking aan van de geschetste constructie

1

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

2

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

3

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

4

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

5

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

6

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

Intermedi.

De intermedi zijn veel meer voorlopers van het musical dan van de opera. Er zijn wel kenmerken van het intermedium in de ontwikkeling van de opera te zien, maar de opera heeft een andere intentie van begin af aan gehad. Opera en intermedium stonden zelf een tijdlang naast elkaar op de podia van de renaissance. De opera stelde hoge eisen aan het publiek..Het intermedium moest vermaken. Het bijzondere van dit genre is dat zij als tussenspelen voor het eigenlijke toneelstuk een verbindend karakter hadden maar onderling geen verband hielden. Het publiek spande zich in om het (gesproken) toneelstuk te volgen en kon bij de intermedi ontspannen.

Videofragment 1 Una Stravaganza dei Medici

Videofragment 2 Una Stravaganza dei Medici

Videofragment 3 Una Stravaganza dei Medici

Intermedio VI: “Una Stravaganza dei Medici”

Achtergrond.

De aanleiding was het huwelijk in 1589 van Ferdinando de Medici met Christina van Lotharingen. Een groots huwefijksfeest moest het worden met de nadruk op de grandeur en de stevigheid van Ferdinando's positie als Groothertog van Toscane.

De tussenspelen (Intermedi) vormden een van de vaste ceremonieonderdelen in combinatie met de komedie ‘La Pellegrina’.

De intermedi zijn gemaakt door een team: teksten, vormgevers (de zogenaamde toneel-machines vergden 8 maanden werk) en muziek (verschillende componisten). Alles onder leiding van een hofmedewerker die alle artistieke activiteiten onder zich had. (tevens een van de componisten). De verschillende intermedi staan los van elkaar. Een dramatische verbinding ontbreekt.

De opvoering:

Die speelde zich af in het Uffizi theater in een grote zaal speciaal voor dramatische opvoeringen. Veel indruk maakten de vliegende machines, de transformatie scènes, het schip met zeelieden, de vuurspuwende draak en een driekoppige Lucifer (= duivel). De intermedi waren een kortstondige kunstvorm. De intermedi "Una Stravaganza", 6 in totaal, moesten worden opgeschreven wegens het succes op bevel van Ferdinando.

Intermedi waren onderbrekingen van feesten, processies, toernooien en toneelspelen. Aanvankelijk was het een madrigaal maar al snel kwam er een ontwikkeling naar een groots geheel in de 16-de eeuw. De dans was een wezenlijk onderdeel van het intermedio. De intermedi en de Griekse tragedies hebben het ontstaan van de opera beïnvloed. Hier gaat het alleen om het zesde Intermedio.

Aan zijn huwelijk met de vriendelijke kleindochter van Catharina de' Medici, Christina van Lotharingen, gaf hij een enorm bedrag uit alsof hij wilde bewijzen dat het huis Medici nog niets van zijn grandeur had verloren en dat de beëindiging van de pro-Spaanse politiek van zijn broer een viering van ongeëvenaarde pracht en praal waard was.

Christina deed haar intrede in de stad door een reeks schitterende triomfbogen, gewijd aan Florence, de glorierijke geschiedenis van de Medici en van het huis van Lotharingen. Wekenlang hadden talloze architecten, schilders en beeldhouwers aan de bouw en versiering van deze bogen gewerkt, terwijl honderden andere kunstenaars en hand- werkslieden, koks en timmerlui, werktuigkundigen en touwslagers, musici en zangers, soldaten en toneelspelers, tuinlieden en vuurwerkmakers druk in de weer waren geweest met de voorbereidingen van een zo originele en omvangrijke opeenvolging van parades, ontvangsten, banketten, gekostumeerde optochten. toneelstukken, muziek- uitvoeringen en muzikale intermezzi als Florence, ja heel Europa nog nooit had aanschouwd. Het hoogtepunt van deze buitengewone huwelijksfestivitelten, dat een cruciaal stadium in de ontwikkeling van het toneel, het ballet en het nieuwe ‘dramma per musici' markeerde, was een door muziek begeleid spektakel in en om het Pitti-paleis; gedurende de voorstelling sloegen allerlei vernuftige mechanische decors van uitbarstende vulkanen tot vuurspuwende draken, de toeschouwers met stomheid en het geheel bereikte een climax toen de binnenhof anderhalve meter onder water werd gezet zodat achttien galeien, bemand met heldhaftige christenen, een Turks fort konden bestormen.

Festiviteiten als deze, die de inspiratiebron vormden voor menig 'féte' te Versailles om Lodewijk XIV te amuseren, waren Ferdinando's specialiteit; en hij liet geen gelegenheid ongebruikt om er het aanzien van de Medici en van zijn eigen politiek in de ogen van Florence en de wereld mee te verhogen. De schitterendste hoffestivals waren die waarover hij de leiding had, zoals bij het huwelijk van zijn nicht, Maria met Hendrik van Navarra.

Bekijk het Intermedio. Maak de volgende opdrachten.

Opdracht 3: De muziek is hier monodisch. Verklaar waarom.

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 4: Dit intermedio kent ook elementen die in de opera rond 1600 voorkomen. Welke zijn dat?

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 5: In dit stuk is sprake van zowel het mythisch wereldbeeld als het christelijke. Geef van beide wereldbeelden een voorbeeld.

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 7: Dit stuk is een gelegenheidsstuk. Verklaar.

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 8: Welke rol hebben de tekstschrijvers en componisten in dit geheel ?

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 9: Hoe is hun relatie met het hof

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 10: In hoeverre speelt de techniek een rol in het decor ? Welke van bovenstaande toneelmachinerieën herken je?

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Opdracht 11: Dit stuk had verschillende functies op het moment van uitvoeren. Welke zijn dat en licht elke functie toe.

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

.............................................................................................................................................................

Stravaganza

Una Stravaganza dei Medici
Intermedi (1589) per "La Pellegrina"
Taverner Consort, Choir & Players - Andrew Parrott
EMI Reflexe 47998
Virgin Classics 77877

Contents:

Intermedio I - The Harmony of the Spheres

Intermedio II - The Singing Contest between the Pierides and the Muses

Intermedio III - Apollo Slays the Monster at Delphi
Intermedio IV - The Golden Age is Foretold

Intermedio V - Arion and the Dolphin
Intermedio VI - Jove's Gift to Mortals of Rhythm and Harmony

einde