In het hart van het paleis van Versailles even buiten Parijs ligt de slaapkamer van Zijne Majesteit Lodewijk XIV, koning van Frankrijk (1643-1715). Nog is alles rustig in het zenuwcentrum van de macht. Exact om acht uur wekt een kamerheer zijn meester en zet daarmee het dagelijkse hofritueel in gang. De dagindeling van de koning bepaalt het ritme en de zin van het leven aan het hof: een overdadig geënsceneerd toneelstuk met Lodewijk als hoofdrolspeler en regisseur. Zijn toneel is het weelderige slot met zijn uitgestrekte tuinen en de rekwisieten en kostuums van de koning zijn duur en elegant. De aristocraten, die aan het hof leven, fungeren als publiek en als figuranten van zijn zelfenscenering. Maar het hofceremonieel waarmee de koning zich omgeeft, is veel meer dan enkel een pronkerig toneelstukje. De absolute monarchie heeft de aan het hof wonende aristocraten alle macht ontnomen en heeft ze door het opleggen van allerlei lakeifuncties opgesloten in het verloop van het ceremonieel. Het strakke protocol blijkt zo tevens een uiterst effectief machtsmechanisme. Elke morgen celebreert de koning zijn uitgebreide ochtendritueel.

Het feestelijke ‘’lever’’ (opstaan) is de eerste staatshandeling van de dag. Zoals het hofritueel bepaalt, betreden zes verschillende groepen hovelingen na elkaar zijn slaapkamer om het toneelstukje bij te wonen. Je kunt zijn slaapkamer (zie afbeelding hierboven) en die van de koningin (zie afbeelding 2) nog altijd bewonderen in het paleis van Versailles.

Het uitverkoren publiek, altijd tussen de dertig en veertig man, geniet het uitzonderlijke privilege de koning al ‘s ochtends vroeg te mogen aanschouwen. Direct na het opstaan laat Lodewijk zich zijn pruik aanreiken, want zonder pruik vertoont hij zich nooit in het openbaar. Dan pas mogen de eerste hovelingen binnenkomen. Lodewijks lijfartsen komen om zijn lichaam met doeken af te vegen. Van zijn kamenier ontvangt de koning een vochtige doek, waaraan hij zijn handen afveegt. Een andere dienaar reikt hem een wijwatervat en een Bijbel voor het ochtendgebed. Na het eerste gebed staat de koning op uit zijn bed en begint het langdurige proces van aankleden. Als de koning eenmaal is aangekleed, begeeft hij zich naar een alkoof om een tweede gebed uit te spreken. Gedurende het hele ''lever'', dat wel twee uur kan duren, heerst een eerbiedige stilte in de kamer. Niemand spreekt, dat staat het protocol niet toe. Alleen Lodewijk verheft zijn stem, praat over ditjes en datjes, de jacht, het meest recente feest, of hij richt een vriendelijk woord tot de aanwezigen.

Na het ‘’lever’’ ontvangt de koning in zijn werkkamer ministers en buitenlandse gezanten, maar hij deelt ook opdrachten uit aan de huishouding. ‘Hier verdeelt hij zijn bevelen over het verloop van de dag, die zo gedetailleerd zijn dat men bijna tot op het kwartier weet wat de koning die dag doet,’ schrijft de hertog van Saint-Simon in zijn memoires. Men zegt niet voor niets in Frankrijk dat de klok op de koning kan worden gezet en dat het leven aan het hof tikt als een uurwerk. Frankrijk kent zijn monarch als een gedisciplineerd man. Maar hij is ook een genieter, die zichzelf in amoureus en culinair opzicht geen enkele beperking oplegt. ‘Hij was heel galant,’ schrijft zijn schoonzusje Liselotte von der Pfalz, ‘maar vaak lag het wel heel dichtbij de overdrijving. Hij vond ze allemaal even leuk, als het maar vrouwen waren, boerinnen, de dochters van de tuinman, kamermeisjes, dames van stand.’ Lodewijk reserveert meestal het middaguur om zijn favoriete dames te kunnen bezoeken, waarna hij met de koningin geniet van een copieus middagmaal.

Daar bewijst hij over een stevige eetlust  te bezitten: ‘Ik heb de koning vier borden verschillende soorten soep zien eten, een grote fazant, een patrijs, een groot bord sla, twee dikke plakken ham, geitenvlees bereid met knoflook en bouillon, een vol bord gebak en dan nog fruit en hardgekookte eieren,’ schrijft Liselotte. ZeIfs een ''très petit couvert'', een kleine maaltijd, bestaat al uit drie gangen en een overdadig nagerecht, want de koning eet niets liever dan soep en zoetigheid. Exquise gerechten, elegant porselein en kristal omgeven de koning met een aura van overdaad en luxe. Dat hij met zijn vingers eet en een onaangename geur verspreidt, doet geen afbreuk aan zijn charisma. Als de koning iemand naar zijn tafel vraagt, of een van zijn tafelgenoten verzoekt zijn servet vast te houden, dan is dat een grote eer waar de meeste aristocraten aan het hof slechts van kunnen dromen.

Na het middagmaal wijdt Lodewijk XIV zich aan de staatsaangelegenheden. In zijn werkkamer verschijnen de staatsraden voor de kabinetszittingen om hem over de jongste ontwikkelingen uit hun regio’s te informeren. Zijn pompeuze gedrag doet misschien wel aan dat van een operettekoning denken, maar hij is een bedreven staatsman die dankzij zijn slimme personeelspolitiek over een capabel bureaucratisch apparaat beschikt. Daardoor kan hij het zich veroorloven in vredestijd af en toe een middagje de regeringszaken te laten rusten. Dan brengt hij de rest van de dag door met wandelingen door de tuinen van Versailles, met ritjes in de koets, of een kleine jachtpartij.

Daarna verplaatst het gezelschap zich naar de Salon de Venus, (zie afbeelding) waar een bal plaatsvindt. Ook hier regeert de etiquette: ‘Degenen die niet kunnen dansen, blijven urenlang zitten zonder hun plek te verlaten, en zien en horen niets anders dan een eindeloze menuet,’ klaagt Liselotte.

De ''appartements'' eindigen om 22.00 uur, maar de dag is dan nog niet voorbij. Het diner duurt nog eens twee uur, waarna de koning rond middernacht naar bed gaat. Net als het opstaan is ook het slapengaan een bizar toneelstukje met talloze toeschouwers. Over het ‘coucher’ schrijft Saint-Simon dat het ‘op een troepenparade lijkt, waarbij de hoeder van de koninklijke bedpan de rol van paradeleider lijkt te vervullen.’ De dag van de Zonnekoning eindigt uiteindelijk tegen 1.00 uur. Aan de koninklijke voeten telt zijn kamerheer de uren. 

Hij waakt de hele nacht, om zijn koning om klokslag acht uur weer te kunnen wekken.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak KUA (Kunst Algemeen)  voor havo en vwo in het profiel C&M..  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde lit: Paris/OBurgard

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven