Ideeën van Bernardus van Clairvaux

Bernardus van Clairvaux

Abt Suger

Franciscus van Assisi

Ideeën van Bernardus van Clairvaux

Tegen het afbeelden.
Wel ziet hij hoe de fantasiewereld van dieren en gedrochten uitnodigen tot kijken. Maar hij vindt dat deze nieuwsgierigheid een bedreiging is voor de kloosterlijke spiritualiteit. Ze hebben geen symbolische waarde en dienen ook niet om te leren.
Hij ziet rijkdom aan kunst als strijdig met de eenvoud en nederigheid die het kloosterleven kenmerken.
Om reden van de spiritualiteit heeft hij ook kritiek op het materialistische dat achter het maken en het gebruik van kostbare werken zit. Het gaat niet om het zien van kostbare zaken, maar om het nadenken over het geloof De armoede is belangrijker dan de rijkdom.
In het klooster kon de kunst de monniken afleiden van het hogere. Het werkt de geestelijke groei tegen. Al die fabelwezens, gedrochten en monsters dienen nergens toe.

Er mocht alleen een beschilderd houten kruis zijn,

Kunst buiten het klooster kan wel bestaansrecht hebben. De bisschoppen moeten de godsvrucht van het volk zien op te wekken d.m.v. afbeeldingen. Het kijkgenot is een middel voor het gewone volk om aandacht te geven aan kerk en geloof Het is niet geschikt voor de monniken, want het leidt af en verstoort de concentratie.
Bernardus heeft toch ook kritiek op afbeeldingen voor het volk. Hoe mooier een afbeelding van een heilige, hoe heiliger hij gevonden wordt. En ook, hoe kleuriger, hoe heiliger.
Daarnaast (dat de rijkdom de religieuze aandacht kennelijk weinig dient) ligt een conflict met de evangelische taken van de kerk: "de kerk schittert door haar wandversieringen en de armen worden niet geholpen. Ze bedekt haar stenen (gebouw) met goud, en laat de mensen in de steek". Het gevolg hiervan voor de beeldende kunst is als volgt: kleurrijke versiering van handschriften wordt verboden; in kerken geen gebrandschilderde ramen. Voorwerpen die in de liturgie gebruikt worden dienen sober te zijn. Voor schilderkunst en beeldhouwkunst in de kloosters is geen plaats, uitgezonderd het kruisbeeld. De architectuur van kerken en kloosters behoren eenvoudig en "armoedig" te zijn. De artistieke eenvoud blijft, maar Bernardus heeft zelfs in zijn eigen orde in de praktijk nooit helemaal en blijvend navolging van zijn ideeën gekregen.

De kunst van het klooster kenmerkt zich allereerst door soberheid. Elke versiering was uit den boze. Het leven van Christus werd zo concreet mogelijk afgebeeld om de beschouwen te laten meeleven en zijn gevoelens op te wekken.

Op een paar punten liep de waardering voor kunst van Bernardus samen met die van Suger, met name waar het ging om de betekenis die aan het licht werd toegekend. Door brede vensteropeningen met glas-in-loodramen stroomde het daglicht naar binnen. Het binnenvallende Hebt moest de mens het gevoel geven zich te verlichten.

Daarnaast werd de rol van Maria steeds belangrijker. Ze krijgt in de beeldende kunst steeds meer karakter en menselijkheid. In het begin is haar uitdrukking nogal statisch en uitdrukkingsloos, maar ze krijgt steeds meer menselijke en emotionele trekken.

Ideeën van Abt Suger

Door middel van materiële schoonheid en stralend licht worden mensen ontvankelijk gemaakt voor de geestelijke glorie van het Goddelijke.
Reactie op de denkwijze van Bernardus: Zij die het niet eens zijn met onze opvattingen (zoals Bernardus), zeggen dat bij de viering van de Eucharistie een reine ziel, een zuivere geest en een goede bedoeling genoeg zijn. Ongetwijfeld zijn wij het daarmee helemaal eens, Maar wij vinden ook, dat men door de zichtbare schoonheid van de heilige vaten eer moet brengen en vooral bij het heilig misoffer.
De middeleeuwse mens zag de zichtbare wereld als een openbaring van een onzichtbare wereld. Alles wat men kon zien en voelen was een afspiegeling, een symbool van God en had daardoor een diepere betekenis.
De kern van deze gedachten was het idee: "God is Licht". God en het licht zijn de bron van al het leven. Licht werd niet alleen uitgestraald, maar ook teruggekaatst, terug naar de bron. Als de afstand tot de lichtbron kleiner is, zal de kracht van het licht sterker zijn, en dus ook hoger in de hiërarchie (= rangorde) staan. (De Middeleeuwer wilde alles een plaats geven in het geheel, ordenen). Zo zal ook de uitstraling en de terugkaatsing van licht groter zijn naarmate de afstand tot het licht (God) kleiner is.
De ervaring van licht was een ervaring van schoonheid. Materialen zoals goud, zilver en edelstenen, die het licht weerkaatsen, glanzen en schitteren. Ze waren symbolen voor het goddelijke. Het beleven van hun schoonheid ging samen met godsverering. Schoonheid uitte zich niet alleen in de glans van materialen, maar ook in kleur en geometrie. Geometrische versieringen zijn veel te vinden in de voorwerpen voor de Eucharistie en in de architectuur van de (Gotische) kerk. Het waren logische vormen, waarin alle zichtbare dingen in hun rangorde een eigen plaats kregen. Ook veel vormen uit de natuur werden gebruikt als versiering. De natuur werd ook gezien als een boek vol symbolen.
Aan schoonheid werden drie functies toegekend:

De kerk ( het huis van God) mooi te maken en daarmee te eren.

Om de heiligen die afgebeeld waren in de herinnering te laten blijven

Ter lering

Ideeën van Franciscus van Assisi

Maria zit niet meer op een troon, maar in het gras (!) en kind en moeder gedragen zich als gewone mensen.

Geen "tronende Madonna" meer bij Stefan Lochner

Ontstaan van de bedelorden. Zij bouwden een nieuw type stadskerken en bestelden andere kunstwerken voor hun niet zo rijke kerkgangen. Bijvoorbeeld goedkope fresco's en schilderden als decoratie. De kunst moest mensen door eenvoud en directheid in inhoud en vorm raken. Het ging om een stadsproletariaat. De bedelorden moesten deze mensen in de steden directer en boeiender aanspreken.
Franciscus wees het streven naar rijkdom af, en ook de nadruk op wapengeweld. Hij nam afscheid van het ridderleven en schonk zijn eigendommen aan de armen.
Bedelmonniken mochten zelf niets bezitten. Andere geestelijken mochten dat wel. De bedelmonniken bedelden hun vermogen bij elkaar. Ze mochten alleen giften ontvangen die voor hun pastorale zorg en prediking nodig waren.
In de kerken van de bedelorden was een grote vraag naar goedkope, grote en doelmatige afbeeldingen. Die werden gemaakt door vaklieden uit de buurt. Je ziet dan goedkope paneelschilderingen over Maria, het lijden van Christus en de geboorte, en de levenswijze van heiligen. Het gevoel speelde hierin een grote rol.
In de tweede helft van de 13de eeuw werd het geloof menselijker. Er ontstond een "vagevuur", een plaats tussen de hemel en de hel, omdat de meeste mensen niet echt heilig en niet echt slecht waren. Er kwam meer ruimte op de innerlijke beleving van het geloof Daar speelden de afbeeldingen van de menselijke kant van Christus, Maria en de heiligen een grote rol in. De middeleeuwse mens kreeg meer aandacht voor de mens, de wereld en de Godheid. De emotionele beleving van het geloof was op gang gekomen, vooral door Franciscus. Hij was een emotioneel mens met een emotionele visie.
De schilderkunst wordt ruimtelijker, plastischer en menselijker. De Maria uit de tijd van Franciscus is veel meer moeder, huiselijker en aardser. Maria wordt vermenselijkt. Ze toont en gelukkig gezicht en emoties. Ze staat tussen God en de mens in.
Familieverhoudingen kregen in de steden de nadruk. Christus als kind, en niet meer zoals vroeger: heerser. Maria wordt als moeder van Christus afgebeeld. Ment gaat zich ook meer identificeren met de heiligen, omdat ook zij meer als mens worden afgebeeld.
De religieuze instelling van Franciscus was meer gericht op het gevoel dan op filosofische en theologische kennis. Hij zocht niet naar verborgen symboliek in de natuur, maar hij onderging de natuur direct. Hij was een vernieuwen van het godsdienstig leven, omdat hij emotioneel betrokken was bij het leven en het verdriet van andere mensen.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 voor havo en vwo in het profiel C&M.. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Samenstelling Harry v Oischot.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven: het Nederlandse onderwijs is een kale kip en daar valt dus niets te plukken.

02/17/2018 update