Muziek in de middeleeuwen 

Het ontstaan van de meerstemmigheid

'Meerstemmigheid' wil zeggen, dat er meerdere stemmen op hetzelfde moment klinken. Een koor zingt nu meestal vierstemmig. We onderscheiden dan:

  • sopraan: de hoogste vrouwenstem,
  • alt: de laagste vrouwenstem,
  • tenor: de hoogste mannenstem,
  • bas: de laagste mannenstem.

Meerstemmigheid kun je horizontaal beluisteren. Je let dan op de  melodie van elke stem afzonderlijk. Wanneer je verticaal luistert spreek je van samenklank of harmonie.

  • Horizontaal: klik op de notenbalken hieronder om de sopraan, de alt, de tenor en de bas apart te horen.
  • Verticaal: 'In dulci jubilo' : Alle stemmen klinken samen.

Fragment uit 'in dulci jubilo'.

De vroege meerstemmigheid noemt men ook wel 'polyfonie'.

Waarschijnlijk kwam meerstemmigheid vooral voor in niet-religieuze muziek. In de volksmuziek zou polyfonie wel een rol gespeeld kunnen hebben. Vermoedelijk bereikte men deze meerstemmigheid door naast de melodie een tweede melodie te zingen die op een kwart (4) of een kwint (5) afstand lag.

De belangrijkste bijdrage van West-Europa aan de muziekgeschiedenis van de laatste duizend jaar is de ontwikkeling van de meerstemmigheid. Zeker is, dat de eerste vorm van meerstemmigheid als het 'parallel-organum' te boek staat, later gevolgd door het 'organum in tegenbeweging' en het 'melismatisch organum', waarin over de melodie in lange noten (de tenor) een beweeglijke bovenstem werd gecomponeerd. 

Je zou een relatie kunnen zien tussen het steeds uitbundiger 'versieren' van de Gotische kathedraal en de ontwikkeling van de meerstemmigheid: ook hierbij steeds meer 'versiering'.

Dit alles kwam de verstaanbaarheid natuurlijk niet ten goede: maar dat was niet erg, want God verstond het wel!

 

 

 

De notenvoorbeelden 2 en 4 hierboven gaan in 'parallelle' of 'gelijke' beweging. 'Organum' is de benaming van alle vormen van meerstemmigeheid in de tijd van ca 800 tot 1200. Bij deze oudste vormen van meerstemmigheid wordt onder de gregoriaanse melodie ('vox principalis', later 'cantus firmus') een op kwinten of kwarten afstand parallele stem gezongen. (de zogenaamde 'vox organalis').

Door verdubbeling van de vox principalis en/of de vox organalis in een hoger of lager octaaf, ontstaan kwinten- of kwartenparallellen. (zie notenvoorbeeld 3).

Dan bestaat er ook nog het zogenaamde 'Organum in tegenbeweging'. Kijk naar voorbeeld 5 hieronder. De stemmen bewegen hoofdzakelijk in tegengestelde beweging. 

Tenslotte bestaat er ook nog het 'Organum in zijdelingse beweging'. Kijk naar het voorbeeld geheel onderaan. De vox principalis (de cantus firmus), meestal uit het gregoriaans afkomstig, wordt in langgerekte noten gezongen. Daarboven werd een beweeglijke tegenstem (vox organalis) gecomponeerd.

 

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 voor havo en vwo in het profiel C&M..  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. 

Samenstelling Tejo Wouters Puis X Bladel  02/17/2018

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.
02/17/2018 update