Muziek in de middeleeuwen: 

• Het ontstaan van de meerstemmigheid.
• Clausula

Meerstemmigheid wil zeggen, dat er meerdere stemmen op hetzelfde moment klinken. Een koor zingt nu meestal vierstemmig. We onderscheiden dan:

sopraan: de hoogste vrouwenstem,

alt: de laagste vrouwenstem,

tenor: de hoogste mannenstem,

bas: de laagste mannenstem.

We onderscheiden een horizontale dimensie: het melodisch verloop van elke stem afzonderlijk en een verticale dimensie: de stemmen vormen samenklanken; de harmonie

• Luistervoorbeelden horizontaal: klik op de desbetreffende notenbalk om de sopraan, de alt, de tenor en de bas te horen
• Luistervoorbeeld verticaal: "In dulci jubilo" Verticale dimensie: de akkoorden, samenklanken die de vier stemmen samen vormen

Notenvoorbeeld 1 (Fragment uit een koorwerk.)

De vroege meerstemmigheid noemt men ook wel polyfonie.

Waarschijnlijk kwam meerstemmigheid vooral voor in niet-religieuze muziek. Ook in de volksmuziek zou polyfonie een rol gespeeld kunnen hebben. Vermoedelijk bereikte men deze meerstemmigheid door de melodie op kwart(4) of kwint(5) afstand te verdubbelen.

De belangrijkste bijdrage van West-Europa aan de muziekgeschiedenis van de laatste duizend jaar is de ontwikkeling van de meerstemmigheid. Zeker is, dat de eerste vorm van meerstemmigheid als het parallel-organum te boek staat, later gevolgd door het organum in tegenbeweging en het melismatisch organum, waarin over de melodie in lange noten (de tenor) een beweeglijke bovenstem werd gecomponeerd.

Notenvoorbeeld 2: parallel-organum (= organum in gelijke beweging)

Luistervoorbeeld 2: parallel-organum (= organum in gelijke beweging)

Notenvoorbeeld 4: parallel-organum (=organum in gelijke beweging)

Luistervoorbeeld 4: parallel-organum (=organum in gelijke beweging)

1.- Organum in parallele of gelijke beweging (zie notenvoorbeeld 2, 4) Organum is de benaming van alle vormen van meerstemmigeheid in de tijd van ca 800 tot 1200. Bij deze oudste vormen van meerstemmigheid wordt onder de gregoriaanse melodie (vox principalis, later cantus firmus) een op kwinten of kwarten afstand parallele stem gezongen. (vox organalis)

Door verdubbeling van de vox principalis en/of de vox organalis in een hoger of lager octaaf, ontstaan kwinten- of kwartenparallelen. (zie notenvoorbeeld 3)

Notenvoorbeeld 3: parallel-organum met octaaf verdubbeling

Luistervoorbeeld 3: parallel-organum met octaaf verdubbeling

2.- Organum in tegenbeweging. De stemmen bewegen hoofdzakelijk in tegengestelde beweging. 

Notenvoorbeeld 5: organum in tegenbeweging.

Luistervoorbeeld 5: organum in tegenbeweging.

3.- Organum in zijdelingse beweging 

De vox principalis (de cantus firmus) meestal uit het gregoriaans afkomstig, wordt in langgerekte noten gezongen. Daarboven werd een beweeglijke tegenstem (vox organalis) gecomponeerd.

Notenvoorbeeld 6: melismatisch organum, organum in zijdelingse beweging.

Luistervoorbeeld 6: melismatisch organum, organum in zijdelingse beweging.