MAPPA MUNDI
De Hereford-wereldkaart, de enige grote middeleeuwse wereldkaart (of mappa mundi) die in zijn geheel bewaard is gebleven, bevindt zich tegenwoordig weer, gerestaureerd en bewaakt, in de kathedraal van Hereford in Engeland, waar hij in een permanente expositie te bewonderen is. In die omgeving ook moet hij tegen het einde van de 13de eeuw (1285 en 1295) door een zekere Richard van Haldingham zijn gemaakt. De kaart meet 158 bij 133 cm en is getekend met zwarte inkt met toevoegingen in rood en goud. Blauw of groen geven water aan, maar de Rode zee is in rood aangegeven.
De eerste aanblik van de kaart biedt een chaotisch gekrioel van rode en groenige zeeën, rivieren in inktvisvorm, deels sinds lang verdwenen steden, monsters en vreemde gedrochten, vergezeld van honderden aantekeningen. Op een enkel stuk perkament van nog geen anderhalve vierkante meter, de huid van een kalf van bijna een jaar oud, hebben de 13de eeuwse makers een hele wereld afgebeeld. In het hart ligt het ommuurde Jeruzalem. De twee Zijpanelen zijn verdwenen. Die toonden hoe de engel Gabriël aan Maria de geboorte van Christus verkondigt. Boven in het midden van de kaart vind je "Het laatste Oordeel".
Zo een Middeleeuwse kaart is op het eerste gezicht onbegrijpelijk. Dat komt niet alleen doordat wij zo gewend zijn aan kaarten waarin het noorden boven is afgebeeld, dat we een naar het oosten (Jeruzalem) georiënteerde kaart als deze niet meer kunnen lezen. Ook als de afbeelding een kwartslag wordt gedraaid, is het moeilijk de moderne wereld erin te herkennen. Het is een zogenaamde T en O kaart. Hiernaast zie je een 'moderne' T en O kaart; Jeruzalem is het midden (op de kruising van de rode letter T) en het oosten is boven!
In het oosten, bovenaan de kaart, ligt het aardse paradijs; daar nemen Adam en Eva een hap van de appel, waarmee ze de zondeval inluiden. Vanaf die eerste fatale hap ontrolt zich de geschiedenis vanaf de aartsvaders tot aan de Laatste Dagen, wanneer de aarde zal vergaan en God zal oordelen over levenden en doden. Hoog boven alles troont Christus bij het Laatste Oordeel en de wereldcirkel ligt ingeklemd tussen de letters M, 0, R en S, dood. Binnen de oceaan die de landen omringt, ligt het vergankelijke bestaan van alles wat onderworpen is aan de dood.
Maar niet alles lijkt vreemd voor moderne ogen. De omgeving van de rivier de Wye, die langs Hereford stroomt, is gedetailleerd en werkelijkheidsgetrouw weergegeven. De ontwerper van de kaart, Richard van Haldingham, kende zijn omgeving goed. Maar een geografisch nauwkeurige weergave van de wereld is niet zijn opzet geweest. Zijn schepping is, evenmin als andere Middeleeuwse wereldkaarten, nooit bedoeld geweest als praktische handleiding voor reizigers. Mappa mundi waren geen reiskaarten. Het waren afbeeldingen waarop de aarde werd weergegeven als een geschiedenis, die zich ontrolt onder het toeziend oog van God.
De ontwerper, schrijvers en illustrators moeten in verschillende stadia hebben gewerkt en met overleg en toewijding hebben geprobeerd een enorme hoeveelheid informatie weer te geven. Degene die de rode opschriften moest aanbrengen, maakte daarbij een kapitale fout: hij verwisselde Afrika en Europa. Alleen al deze vergissing illustreert dat het geen eenvoudige taak moet zijn geweest het overzicht te bewaren. De hardnekkige mythe dat Middeleeuwers dachten dat de wereld plat was, wordt weer eens ontkracht. Net zo min als een moderne tweedimensionale afbeelding in een moderne atlas betekent dat onze wereld een pannenkoek is, kan dat uit Middeleeuwse wereldkaarten worden opgemaakt. De onderste helft van de wereld was in veel ogen onbewoond; men zou er immers afvallen!

 

Opdrachten: (CKV-2 havo 5/vwo 5/6)

1.- De kaart meet 158 bij 133 cm. Geef een verklaring voor deze afmetingen.

2.- De kaart was oorspronkelijk gedoeld als altaarstuk. Geef hiervoor een verklaring.

3.- Wij kunnen dergelijke middeleeuwse kaarten moeilijk lezen. Geef hiervoor verklaringen.

4.- Is de onderstaande kaart een T en O kaart? Verklaar je antwoord.(1050 Beatus-kaart)

5.- Links onder op de Hereford-wereldkaart is heel ongewoon voor een middeleeuwse kaart te lezen (in vertaling):

Let all who have this history,
Or shall hear or read or see it,
Pray to Jesus in His Divinity,
To have pity on Richard of Haldingham and Lafford,
Who has made and planned it,
To whom joy in heaven be granted.

Waarom is dit ongewoon?

5.- In de middeleeuwen waren er meer voor- dan tegenstanders van de bolvormige aarde. Welke mening had Lactantius, die leefde van 245 tot 325 als hij schrijft: (vert. uit latijn)

Is there any one so senseless as to believe that there are men whose footsteps are higher than their heads? That the crops and trees grow downward? That the rains and snow and hail fall upward toward the earth? I am at a loss what to say of those who, when they have once erred, steadily persevere in their folly and defend one vain thing by another.

6.- De omgeving van de rivier de Wye, die langs Hereford stroomt, is gedetailleerd en werkelijkheidsgetrouw weergegeven.  Geef hiervoor een verklaring.