Het na

Al eens een pretpark bezocht? Je herinnert je natuurlijk nog wel het sprookjesbos in de Efteling en misschien wat recenter Disneyland bij Parijs.

Maar waar ligt de oorsprong?

Het begin ligt in 1486 toen een Franciscaner monnik Bernardino Caimo, net teruggekeerd van een pelgrimsreis naar het Heilig Land, het idee kreeg om een reeks nabootsingen te laten vervaardigen van heilige pelgrimsplaatsen, bedoeld voor die gelovigen die niet over de middelen beschikten om zelf een pelgrimstocht naar het Midden Oosten te maken. Hij koos hiervoor een berghelling uit in Noord Italie, dicht bij de stad Varese: het ''Nuova Gerusalemme'' het "Nieuwe Jeruzalem". Het park wordt "Sacro Monte di Varese" genoemd.

Het idee was om Jeruzalem in een paar belangrijke monumenten te laten vertegenwoordigen en daarbij een aantal andere plaatsen die belangrijk waren om het leven van Christus na te kunnen lopen. "Nalopen" moest in de meest letterlijke zin worden opgevat. In zijn ideale uitvoering zou de wandeling samen moeten vallen met leven van Christus. In een unieke samensmelting van plaats en tijd zou de eerste stap van de pelgrim de eerste stap van Christus moeten zijn. Daarnaast zou de lijdensweg van Christus over de Via Dolorosa, opgenomen moeten worden in deze wandeltocht, en uiteindelijk via de Kruisweg, het Paleis van Pilatus op moeten stijgen naar de Calvarieberg waarop de kruisen stonden opgesteld. Daartussen werden allerlei landschappelijk aantrekkelijke invullingen aangebracht zoals Nazareth, de Hof van Gethsemane en de Berg Zion. De natuurlijke gesteldheid van de Sacro Monte zou zoveel mogelijk in overeenstemming worden gebracht met Jeruzalem. De berg oplopend zou men de verschillende staties van Christus lijdensweg kunnen herbeleven, die waren uitgebeeld in groepjes terracotta beelden in speciaal daarvoor ontworpen architectonisch verantwoorde behuizingen. Tenslotte kon het dode lichaam, in getrouwe kopie natuurlijk, van Christus worden bezichtigd in de crypte van de uit te voeren pelgrimskerk.

Er was natuurlijk veel geld nodig om op zo een moeilijk toegankelijke plek een kleine stad te bouwen, waar bovendien allerlei voorzieningen moesten worden getroffen om de te verwachten grote aantallen pelgrims tegemoet te komen. Gelukkig kwam het idee van een katholiek themapark heel goed uit bij de pogingen van de grote pleitbezorger van de popularisering van het geloof, Carolus Borromeus. Hij koos het Nuova Gerusalemme uit als een interessante testcase om daarin de doelstellingen van de Contra-Reformatie uit te proberen. Een van de uitgangspunten van de contra reformatie was geweest om de grote massa gelovigen met meer gevoel voor drama en met gebruik van realistisch-illusoire middelen met het heilige materiaal vertrouwd te maken en het werk van Caimo paste natuurlijk uitstekend in die opzet.

Aan een meer complete dramaturgie, waarbij de verschillende handelingen die op het terrein in de vorm van realistisch uitgevoerde beeldengroepen waren opgeroepen, ook chronologisch geordend zouden moeten worden, was men niet toegekomen. Na 1563 begon men een meer doelgerichte vervlechting van plaats en tijd als een pijnlijke tekortkomen te ervaren. Als men bijvoorbeeld begonnen was met de beklimming van de Via Dolorosa en men was gevorderd tot onder aan de Monte Calvario, dan ontvouwde zich daar het topografisch juiste beeld van Christus in in zijn graf. Maar een paar stappen verderop vertoonde hij zich opnieuw; ditmaal hangend aan het kruis dus duidelijk voorafgaand aan de zojuist waargenomen scene. Zoiets kon niet meer en Borromeus maakte zich sterk om dit te verbeteren. Om orde op zaken te stellen werd de hulp ingeroepen van de vermaarde architect en stedebouwer Galeazzo Alessi. Tussen 1565 en 1569 hield hij zich met de Sacro Monte bezig. De enscenering werd op enkele kritieke plaatsen gewijzigd en nieuwe routes werden aangelegd en de bebouwing werd uitgebreid.

Het boeiende van deze geschiedenis zit hem natuurlijk in de plotseling optredende bewustwording dat een topografische aanleg alleen niet tot het gewenste effect kon leiden en dat men danig behoefte begon te voelen aan een duidelijke en correcte tijdslijn..Die synchronisatie moest daarbij zodanig operatief gemaakt worden, dat de bezoeker geen moment aan het toeval over gelaten zou worden.

De totale bebouwing kwam tenslotte op 14 kapellen, vele bijgebouwen, een klein museum en een bevolking van 600 beelden en 4000 geschilderde figuren. Loop je vanaf de ingang langs het brede wandelpad omhoog, dat leidt de wandeling je langs:

de aankondiging door de engel,
Maria bezoekt haar nicht Elisabeth,
de geboorte van Jezus,
de aanbieding van Jezus in de tempel,
de redevoeringen van Jezus in de tempel,
het verraad in de hof van Getsemane,
de geseling van Jezus,
de bespotting en de doornen kroon,
Jezus op weg met het kruis,
de kruisiging,
de opstanding van Jezus,
de ten hemel opneming,
de Heilige Geest daalt neer over de apostelen en Maria,
de ten hemel opneming van Maria.

In het interieur van de eerste kapel zien we het verhaal van de blijde boodschap uitgebeeld: een engel komt aan Maria vertellen, dat ze zwanger is. De engel, Maria en enkele delen van de achtergrond zijn geheel ruimtelijke figuren, de rest is beschilderde achtergrond.

Na inworp van een geldstuk kun je op een knop drukken om het tafereel te verlichten.

Het exterieur van de eerste kapel

De zeer brede en stijl oplopende wandelweg is berekend op een groot aantal bezoekers. Het brede wandelpad loopt ook vrij stijl omhoog en is zeker in de zomer een stevige inspanning! Via de onderstaande afbeeldingen krijg je een goede indruk van de 14 gebouwen en het einde van de wandeling in de vorm van een kerk met erom heen enkele woningen en restaurants.

Disneyland, gesticht in 1955 ten zuiden van Los Angeles is duidelijk door Sacro Monte beinvloed. Een belangrijk uitgangspunt in de creatie van Disneyland was de bewuste synchronisatie van plaats en tijd, zoals die in het verbeterde Sacro Monte was gerealiseerd. Het was immers Disney, de reformatorische zedenpreker, die als een moderne Borromeus de bezoeker met het beeld wilde impregneren van een zondevrij onkreukbaar Amerika, waar het goede werd beloond en het kwade bestraft werd, waarin de mensen in een quasi paradijselijke staat leefden en in staat waren met de dieren te kunnen spreken.

Disney presentatie is die van het Bijbelse Paradijs van voor de Zondeval. Alle menselijke tekortkomingen van daarna werden genadeloos uitgebannen. Dat de bezoeker toch, na een tocht van strakke choreografie en een crescendo van steeds onweerstaanbaarder wordende attracties toch nog naar een technologische Toekomst kan worden geleid is alleen mogelijk doordat het Heden aan de verbeelding wordt onttrokken.

In plaats van Bethlehem, de Via Dolorosa en de Calvarie Berg, loopt de wandeling in Disneyland via
Main Street, Adventureland, Frontierland, Fantasyland en Tomorrowland.

Opdrachten CKV-2: (Cultuur van de kerk en/of Massacultuur)

1.- Wat wilde de Franciscaner monnik Bernardino Caimo bereiken met Sacro Monte?

2.- Welke bedoelingen had Carolus Borromeos met Sacro Monte?

3.- Een van de uitgangspunten van de contra reformatie was geweest om de grote massa gelovigen met meer gevoel voor drama en met gebruik van realistisch-illusoire middelen met het heilige materiaal vertrouwd te maken. Leg dit uit met je eigen woorden en zoek een voorbeeld uit de schilderkunst of beeldhouwkunst hiervan in de barok.

4.- Bekijk de interieur afbeeldingen van de kapellen op Sacro Monte. Welke momenten uit het leven van Christus worden hier uitgebeeld?

5.- Wijs in de afbeeldingen aan:

dramatiseringen van de uitgebeelde gebeurtenis,
realistisch-illusoire middelen

De figuur achteraan in het midden stelt de jonge Jezus voor. De ruimte stelt een tempel voor.

5.- In het begin ontbrak het aan een chronologische ordening. Leg dit uit.

6.- Welke ordening is er voor de bezoeker toegepast bij de wandeling door Disneyland in Los Angeles?

7.- Een mooi voorbeeld van een themapark in Nederland is in Nijmegen het Bijbels Openlucht Museum. Bezoek de site en geef aan op welke wijze hier de wandeling geordend is.

8.- Noteer de doelstellingen van dit themapark.

9.- Welke doelstellingen zouden er geformuleerd zijn bij de oprichting van dit themapark in 1912?

10.- Sacro Monte en het Bijbels Openlucht Museum zijn religieuze themaparken. In tegenstelling tot Sacro Monte probeert het park in Nijmegen met de tijd mee te gaan door aantrekkelijk te blijven voor de bezoekers. Op welke manieren gebeurt dit?

11.- Op welke wijze doet Disneyland bij Parijs dit?

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Foto's Baggen HFM. Geraadpleegde literatuur: http://www.berlage-institute.nl/03_postgraduate/Magic%20Stove/dreamingNL.html

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.

03-11-2010