Rationalisering van het huishouden

Het begrip rationalisering werd niet alleen toegepast op bijvoorbeeld architectuur, maar ook op huishoudelijke arbeid met alle gevolgen voor de structuur en vorm van het werk. Zoals zo vaak werd het pionierswerk verricht in de Verenigde Staten. In 1869 hadden Catherine Beecher en haar zus Harriet Beecher Stowe een boek geschreven waarin ingrijpende veranderingen werden voorgesteld in de organisatie en indeling van keukens. Hiervoor had de scheepskeuken met haar compacte en handige inrichting model gestaan. Vanaf 1912 paste Christine Frederick de methodiek van de wetenschappelijke bedrijfsvoering toe in haar studie van huishoudelijk werk. Haar geschriften hadden grote invloed in Duitsland, waar de rationaliseringsbeweging uitzonderlijk enthousiast werd omarmd.
Tekening van een aaneengesloten werkruimte met gootsteen en voedselopslag van Catherine Beecher en Harriet Beecher Stowe, in: The American Woman's Home, 1869.

Reichskuratorium für Wirtschaftlichkeit

In 1921 stichtte de Duitse regering het Reichskuratorium für Wirtschaftlichkeit (Rijkscommissie voor efficiëntie) dat onderzoek moest doen naar meer doelmatige productiemiddelen en werkwijzen, en daaraan bekendheid moest geven. De commissie onderzocht zaken als verlichting, werkhouding en de coördinatie van het arbeidsproces.

 

Diagrammen ter illustratie van de rationaliseringsprincipes toegepast op het werk in de keuken, uit: Scientific Management in the Home van Christine Frederick, 1920

 

de Frankfurter keuken
In de stad Frankfurt vonden standaardisering en rationalisering hun meest volledige uitdrukking. Omdat de bouwactiviteiten als gevolg van de Eerste Wereldoorlog en de naoorlogse economische malaise stil waren komen te liggen, stond de stad voor immense sociale problemen, zoals reusachtige sloppenwijken, armoede en ziekte. In 1925 werd Ernst May benoemd tot stadsarchitect en zette hij een spoedprogramma op voor woningbouw. Doordat de financiële middelen beperkt waren en de situatie zeer urgent, kwam het begrip 'bestaansminimum-woning' centraal te staan in het programma, in een poging om de meest fundamentele levensomstandigheden van zoveel mogelijk mensen snel te verbeteren' Er werd zorgvuldig onderzoek gedaan naar het huishoudelijk werk en de afmetingen van woningen, en daar de meubels die voor de ruimere vooroorlogse huizen waren ontworpen te groot waren om te kunnen worden gebruikt, werd in overeenstemming met dit nieuwe begrip een reeks 'Frankfurter standaarden' ontwikkeld.
Een staf van architecten en ontwerpers, onder wie Mart Stam ontwierp nieuwe vormen voor allerlei gebruiksartikelen en meubilair, 'van deurklinken tot kachels, en zelfs een complete 'Frankfurter keuken'. Vanwege de omvang van het programma werden bij grote bedrijven contracten afgesloten voor de massaproduktie van deze artikelen. Het boek Het nieuwe huishouden van Christine Frederick was volgens Ferdinand Kramer 'onze bijbel'. De standaardmeubels en -gebruiksartikelen die hij ontwierp waren allemaal uiterst eenvoudig, maar goed doordacht en uitgewerkt, en goedkoop. De keuken, ontworpen door een team van het bureau van de stadsarchitect, werd opgezet als een complete standaardeenheid die binnen een minimum aan ruimte een efficiënte werkomgeving moest bieden, met ingebouwde bergruimte en een doorlopend werkoppervlak. Zij was van een Spartaanse eenvoud, maar weldoordacht opgezet en doelmatig.

De Frankfurter keuken, ontworpen door een groep onder leiding van Grete Schütte-Lihotsky, was gèinspireerd op de denkbeelden van Christine Frederick over rationalisering van huishoudelijke arbeid, en op de vorm van scheepskeukens en restauratiewagens.

Modulaire systemen in Nederland
Het is onduidelijk wanneer precies het eerste volledig modulaire systeem werd ontworpen, maar vanaf de jaren dertig van deze eeuw begonnen dergelijke systemen in veel landen te verschijnen. In Nederland ontwierp Piet Zwart een complete aanbouwkeuken voor Bruynzeel. In 1933 had Zwart voor deze firma keukenkastjes ontworpen die onder een doorlopend werkblad konden worden gemonteerd. Hij realiseerde zich echter dat het voordeliger zou zijn keukenmeubilair als een totaalpakket te produceren, met gestandaardiseerde elementen die waren ontworpen met het oog op machinale massaproductie.

De Bruynzeelkeuken van Piet Zwart uit 1938. Een van de meest geavanceerde voorbeelden van de toepassing van aanbouwelementen in de vormgeving van keukens in Europa in de jaren dertig.
In 1935 begon Zwart aan een intensieve studie van het werk in de keuken, en samen met de technici van het bedrijf maakte hij ontwerpen voor de 'Bruynzeelkeuken' die in 1938 in productie werd genomen. De opzet was zo flexibel dat er op elke oppervlakte een bruikbare keuken inclusief eetgedeelte kon worden opgebouwd. Zwart ging veel verder dan in die tijd gebruikelijk met het aantal voorzieningen en accessoires dat bij de verschillende elementen werd geboden; met zorg ontwierp hij rekjes, laden, klemmen en haakjes die pasten bij de verschillende installaties en apparaten. De meeste systemen uit die tijd lieten ruimte open voor losstaande fornuizen en koelkasten. In de Bruynzeelserie werden ook deze ontworpen als aanbouwelementen, zodat ze ongeacht de grootte van de keuken volledig konden worden géintegreerd. In welke combinatie de onderdelen ook werden gemonteerd, het resultaat moest aantrekkelijk en functioneel zijn. Later merkte Zwart op dat hij het als zijn taak zag esthetische kwaliteit te paren aan sobere doelmatigheid.

de droomkeuken

Hoewel de aanbouwsystemen oorspronkelijk voortkomen uit het streven naar doelmatiger arbeidspatronen, wordt in de moderne vormgeving van keukens steeds meer de nadruk gelegd op persoonlijke levensstijl en status van de eigenaar, waardoor ze eerder een droomwereld representeren dan een wereld van arbeid.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Bron oa: Industriele vormgeving JHeskett  ISBN 90 6168307 6

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven:

01/30/2010 CKV-2