|
"Jonny spielt auf"/Ernst Krenek |
|
|
|
|
| Ernst Krenek (1900-1991) is een van de eerste componisten in de 20e eeuw die men als 'postmodern' zou kunnen aanduiden. De hoofdpersoon in het opera libretto "Jonny spielt auf" uit 1927 is een neger, die een relatie heeft met een blanke en de opera was een mix van jazz, electronische muziek, klassieke muziek en geluiden van de straat: verkeer, treinen en sirenes. In 1928 vestigde hij zich in Wenen, waar hij onder invloed van Arnold Schönberg begon te componeren in het twaalftoonsysteem. Zijn muziek is expressionistisch. | |
Uit
"The Belltower" Aria - 2de acte (MP-3) Een opera van Krenek uit
1957
Ernst Krenek: Zwei Zeitlieder, Op. 215 (1972)
|
|
|
Een moderne opera: "Jonny spielt auf" |
|
|
Jonny spielt auf (MP-3) Fragment
1 Een opera van Krenek uit 1927 (Uitvoering
Operhaus Wuppertal 2002 )
|
|
|
Uitvoering Operhaus Wuppertal 2002 |
|
| Tekst:
Ernst Krenek. Première: 10-02-1927, Leipzig (Stadttheater) Personen: de
componist Max, de zangeres, de neger Jonny, violist in een jazzband,
vioolvirtuoos Daniello, het kamermeisje Yvonne, de manager, de
hoteldirecteur, een spoorwegarbeider, drie politieagenten, een
kamermeisje, een groom, een nachtwaker van het hotel, een
politieambtenaar, twee chauffeur, winkelmeisje, een kruier (stomme rol);
hotelgasten, reizigers, publiek, stem van de gletsjer (koor). Plaats
en tijd: Midden-Europese grote stad, hoge Alpen, heden
Het eigentijdse moment manifesteert zich in de plaatsen waar het verhaal zich afspeelt, bergen, hotel, station, in de integratie van alledaagse situaties, zoals het radio-optreden van de jazzmuzikant, en in de aanwezigheid van techniek in het stationsgebouw. De radio was toentertijd zo nieuw dat hij zo juist door de welgestelde geestelijke elite ontdekt werd en jazzmusici behoorden zo te zeggen tot de basisuitrusting van de goede en moderne hotels en instituten van de jaren '20 en '30. Juist deze interesse voor de tijdgeest hielp het werk aan zijn doorbraak bij het publiek, maar deed elitaire tijdgenoten twijfelen aan de ernst van Krenek, hoewel zijn kunstige stijl, die zelf in de jazzsequensen doorschemert, absoluut met de kunstmuziek verbonden is. Ondanks alle bezwaren waardeerde het publiek Jonny spielt auf zozeer als anders slechts aan operettes was voorbehouden. De opera beleefde binnen een enkel seizoen vijfhonderd opvoeringen. Tot 1930 werd het werk aan zeventig theaters geënsceneerd, maar het druiste in tegen de voorstellingen van de nationaal-socialisten en werd later als 'entartete Kunst' veroordeeld. In het boek 'Entartete Musik' onder redactie van Leo Samama en Emanuel Overbeeke besteden vooraanstaande auteurs aandacht aan wat ‘entartete Musik’ is, hoe de nazi’s met de door hen verboden muziek en uitgebannen musici om zijn gegaan, wat er in Centraal-Europa aan voorafging en wat er na de oorlog met de als ‘entartet’ bestempelde muziek en haar scheppers gebeurd is. Beluister het interview dat Dick Klees van het AVRO Radio 1-programma '1 op de middag' had met Samama.
|
|
|
|
Van
doorslaggevende betekenis voor het grootste succesverhaal van een
moderne opera waren het gebruik van moderne
dansmuziek en de toonzetting van een stationsatmosfeer. Het
spookachtige realisme van de stationsscène, zonder mensen, maar
detaillistisch en waarheidsgetrouw, verraadt ook de angst voor het
machinetijdperk. Het is niet toevallig dat de vioolvirtuoos de dood
vindt onder de wielen van een trein.
De mythe Amerika als symbool van en weg naar een veelbelovend modern leven in de jaren '20 bepaalde de setting van deze opera. Als symbolische figuur personifieerde Jonny de nieuwe mens die de krachteloze, oude Europese cultuur met inbegrip van de zwaar wegende tradities met kracht en instinctieve muzikaliteit zal aflossen.
|
| Inhoud
eerste deel
De componist Max onderneemt met de zangeres Anita een gletsjertocht, waarbij ze hem van zijn sombere gedachten verlost door hem haar liefde te betuigen. Maar Anita wordt in het aanzien van de eenzaamheid door angst overvallen en dringt erop aan naar het hotel terug te keren. Daar moet Max haar al snel verlaten om zich voor te bereiden op de opvoering van zijn opera. Als ze weggaat, wordt ze door de vioolvirtuoos Daniello tegen handtastelijk gedrag van de jazzviolist Jonny beschermd. Daniello benut de situatie voor een liefdesnacht, maar is de volgende dag verwonderd als Anita naar Max terug wil keren. In navolging van zijn verzoek om een aandenken, schenkt ze hem een ring. Intussen heeft Jonny Daniello een streek geleverd: hij heeft zijn waardevolle viool met de banjo van Anita verwisseld. Daniello doet aangifte van diefstal bij de hoteldirecteur. Deze ontslaat het verdachte kamermeisje Yvonne, de vriendin van Jonny, die echter meteen door Anita in dienst wordt genomen. Inhoud tweede deel Daniello zint op wraak. Hij geeft Yvonne de opdracht om Max de ring, die Anita hem als aandenken had gegeven, toe te spelen. Het plan lijkt te lukken. Max is ongelukkig dat Anita 's nachts afwezig was en denkt nu dat de ring een bewijs zou zijn voor haar ontrouw. Hij wil van de gletsjer naar beneden springen. Maar de stem van de gletsjer maant hem om terug te keren. Uit de luidspreker in het hotel hoort hij het door hem gecomponeerde en door Anita gezongen lied. Dan voelt hij zich weer met haar verbonden. Jonny neemt de viool van Daniello, die Anita zonder het te weten met zich mee draagt, om deze tijdens zijn optreden, dat ook door de radio wordt uitgezonden, te bespelen. Daniello herkent de klank van zijn viool. Voordat de door hem gealarmeerde politie aankomt, haast Jonny zich naar het station. Daar ziet hij Max, die Anita tijdens een engagement naar Amerika wil begeleiden en legt het instrument tussen zijn bagage. Max moet als verdachte worden aangehouden, zoals Daniello de ontstelde Anita op het laatste moment vol leedvermaak meedeelt. Maar Yvonne, ooggetuige van de gebeurtenis, Max helpen. Daniello probeert dit met geweld te verhinderen en komt tijdens het handgemeen onder de trein die het station komt binnenrijden. Jonny belooft Yvonne uiteindelijk om de zaak in het reine te brengen. Hij overmeestert de politieagent, bevrijdt Max en brengt hem zo snel mogelijk naar het station, waar hij op het nippertje de trein haalt die Anita naar de Nieuwe Wereld moet brengen. Als held van de dag -en de tijd- speelt Jonny, de mens en kunstenaar van de toekomst, op de meesterlijke viool zijn muziek. |
|
|
|
Ernst
Krenek: Jonny spielt auf, decorontwerp van Lothar Schenk von Trapp.
Hessisches Landestheater, Darmstadt 1927/1928 Projectieachtergrond
in de collagetechniek van de jaren '20.
Halverwege de jaren '20 beschouwden veel Europeanen na de ervaringen van de Eerste Wereldoorlog Amerika als land van de beloften. Hoe snel de Amerika-cultus zich tot een zelfstandige mode beweging ontwikkelde, bewijst de projectieachtergrond die een uittreksel van de zogenoemde 'American way of life' presenteert.
|
|
Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. 12/11/2014 last update
|
|
