Elektrische en

elektronische muziekinstrumenten

Deze muziekinstrumenten hebben een langere geschiedenis dan men algemeen veronderstelt: de eerste experimenten gaan terug tot in de negentiende eeuw. Het kwam door een technische onvolkomenheid dat het eerste instrument, de 'zingende boog', werd ontwikkeld. 

Toen namelijk de nieuwe koolspitsbooglampen voor straatverlichting een aanhoudend gefluit bleken voort te brengen bouwde de Engelse natuurkundige William Duddell, die het probleem onderzocht, voor demonstratie doeleinden in 1897 een klavier dat hierop was gebaseerd. 

Een belangrijk onderscheid dient te worden gemaakt tussen instrumenten die geluiden van buiten weergeven en versterken, zoals elektrische gitaar of elektrisch orgel, en instrumenten die de geluiden zelf maken, zuiver elektronische als de synthesizer. Een vroeg zuiver elektronisch instrument dat enige jaren in de mode was heet 'theremin' 'Hierin werd de frequentie van een stroomtrilling verhoogd of verlaagd naar gelang de afstand van de hand van de uitvoerder tot een antenne, met als resultaat een klaaglijk 'glissando'. favoriet bij componisten van vroege sf-filmmuziek.

Termenvoksa of Thereminovox

In 1919 verscheen Leon Termen in Leningrad en Moskou op het podium met zijn Termenvoksa of Thereminovox, ook wel bekend als Aetherophon, waarbij de toonhoogte van dit eenstemmige instrument op schijnbaar toverachtige wijze werd veranderd door de afstand van hand tot metalen draad te vergroten of te verkleinen. In feite werd de capaciteit van de door hand en draad gevormde condensator in de resonantiekring gewijzigd.

	Music Out of the Moon/Music for Peace of Mind Les Baxter with Samuel Hoffman Here's an early '50s 12" "double" LP with two of the earliest, if not the earliest, pop theremin albums ever produced.  Very cool and unusual early mood music piece. Here's an excerpt from their "Radar Blues" track.

Klaviatur-Sphärophon

In 1924 presenteerde Jörg Mager in Berlijn zijn Klaviatur-Sphärophon. Bij dit instrument werd de capaciteit van de condensator bepaald door het neerdrukken van toetsen. Met de Sphärophon kon een fijnere verdeling van het octaaf worden gemaakt dan die voor de gebruikelijke twaalftoonstemming. Dit was wat Mager nastreefde.

Hellertion

In de jaren 1927/29 bouwden Hellberger en Lertes het muziekinstrument Hellertion, waarbij het manuaal bestond uit een metalen band; de plaats waar men met de hand de metalen band aanraakte, was bepalend voor de toonhoogte; de druk van de hand was bepalend voor de toonsterkte. Bij talrijke vergelijkbare elektrische muziekinstrumenten, die in Amerika en Duitsland werden gebouwd, en waar bij de variabele condensator of spoel steeds de gewenste toonhoogte bepaalde, werd de toonsterkte geregeld door de druk op het manuaal of het pedaal. Door de veranderende druk van de hand of de voet werd de elektrische weerstand van een koolpoederzakje gewijzigd.

De Hellertion van Hellberger en Lertes. De toonhoogte werd bepaald door de plaats van de hand op de metalen band, de toonsterkte door de druk van de hand op de band.

Ondes Martenot

Excerpt 1 from Olivier Messaien's "Turungalîla Symphonie" (1946-48). Combined with strings and solo piano: "jardin du sang des étoiles"

Excerpt 2 from Olivier Messaien's "Turungalîla Symphonie". A solo Ondes Martenot exploiting the glissando effect:"Turungalîla 2"

Het meest bekende elektrische instrument, waarvoor een relatief groot aantal componisten heeft gecomponeerd, is de Ondes Martenot. Het is ontworpen door Maurice Martenot en werd voor het eerst gedemonstreerd in 1928 te Parijs. Martenot was musicus en natuurkundige; zijn zuster Ginette gaf het instrument grote internationale bekendheid door haar talloze concertreizen met de Ondes Martenot. De bespeler van dit éénstemmige instrument heeft de keuze uit een toetsenbord voor afzonderlijke of discrete toonhoogten en een beweegbare rubberband met duimring voor het maken van glissandi. De gegenereerde golfvorm is zaagtandvormig, maar door het gebruik van filters zijn andere klankkleuren of timbres mogelijk.

Studio's om elektronische muziek te bestuderen werden na de Tweede Wereldoorlog opgezet in Amerika, Frankrijk, Italië en - zeer belangrijk - in Duitsland, waar jonge musici als Karlheinz Stockhausen in de jaren vijftig de geboden mogelijkheden begon te rubriceren en te bestuderen.

Karlheinz Stockhausen  "Liason" [MP3]

Aus den sieben Tagen (1968; 15 composities v. 6 spelers)

Sedertdien is het elektronisch componeren wonderbaarlijk geraffineerd geworden en heeft zijn hoogtepunt (tot op heden) bereikt in de synthesizer die, theoretisch, elk denkbaar geluid of combinatie van geluiden kan analyseren en namaken, en daarnaast een naar te verwachten valt onbeperkte reeks nieuwe geluiden kan voortbrengen.

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profieldeel  C&M voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Muziekfragment Stockhausen Kees Zonneveld.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

12/11/2014 last update digischool ckv-2