|
Acid jazz
De term acid
jazz begon eigenlijk als een soort grap. De Engelse dj
Gilles Peterson gebruikte de term in 1987 om aan te
geven dat hij met zijn muziek een tegenhanger was voor
'acid house'. Maar de term ging een eigen leven leiden
en werd steeds vaker gebruikt voor eigentijdse
dansmuziek, zoals funk, soul, hip hop en dance, waarin
oude jazz was gesampled. Aanvankelijk waren het alleen
de dj's die in hun muziek voornamelijk funky hard bop
verwerkten van onder meer Art Blakey, Herbie Hancock en
Lou Donaldson, later kwamen ook de bands. Gilles
Peterson richtte het Acid Jazz label op, waarop een
aantal groepen te vinden was, die mede het genre
definieerden, zoals The Young Disciples, Jamiroquai,
Incognito, The Brand New Heavies en Galliano. De acid
jazz zorgde voor een hernieuwde belangstelling onder
jongeren voor jazz, wat onder meer leidde tot het
opnieuw uitbrengen van albums van oude legendes zoals
Ahmad Jamal, Jimmy Smith en Roy Ayers. Kenmerkend voor
acid jazz is de groove, een beperkt akkoordenschema en
meer nadruk op ritme dan op melodie of harmonie. Het
meest bekende acid jazz nummer is ongetwijfeld
'Cantaloop' van de formatie US3, waarin 'Cantaloupe
Island' van Herbie Hancock (uit 1962) is gesampled.
Andere artiesten die (enige tijd) tot de acid jazz
werden gerekend waren de rapper Guru en gitarist Ronny
Jordan.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Bebop (bop)
Ook bekend als re-bop, later afgekort tot
bop. Bop is ontstaan rond 1941/42, tijdens jam sessions
in New York. Thelonious Monk, Dizzy Gillespie, Charlie
Parker en Bud Powell waren onder meer de pioniers in dit
genre. Bop is niet plotseling uit het niets ontstaan,
maar ontwikkelde langzaam uit de geavanceerde
opvattingen van muzikanten uit het swingtijdperk (zie swing.
) zoals Coleman Hawkins, Lester Young, Art Tatum en Nat
King Cole. De beboppers begonnen hun improvisaties op de
swingmanier en gingen langzaam over op nieuwe
technieken. Omdat bebop geen dansmuziek was, was de
stijl lange tijd vrij impopulair. Kenmerken van bop zijn
het voortdurend klinkend bekken, virtuoze
melodiepartijen, akkoorden als basis voor solo's (niet
melodieën) en het gebruik van de hoogste en laagste
registers van de instrumenten. Het tempo ligt meestal
erg hoog.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Bossanova
Deze
Braziliaanse muziekstijl is een combinatie van de
Braziliaanse ritmiek, voornamelijk samba, en cool jazz.
Bossanova betekent letterlijk vertaald 'nieuwe
tendenties'. Aan de wieg van de bossanova stonden
muzikanten als Antonio Carlos Jobim, Luis Bonfá en João
Gilberto die de sambaritmes mengden met de zachte en
vaak ingetogen tonen van de cool jazz. De ritmisch
getemperde, maar harmonisch geavanceerde stijl is
gebaseerd op een enkel ritme, meestal in een
gesyncopeerde 2/4 maat en met een soepele swing, ook wel
balanço genoemd. De bekendste bossanova is 'The Girl
From Ipanema', dat in de loop van de jaren door enorm
veel artiesten is vertolkt. De bekendste uitvoering
dateert uit 1963 en is van Stan Getz, João Gilberto en
Astrud Gilberto. Onder meer dankzij de honingzoete en
naïeve stem van Astrud Gilberto werd het wereldwijd een
hit. In de jaren '90 moderniseerde de bossanova door
toevoeging van elektronica door artiesten als Arto
Lindsay, Bebel Gilberto, Bossacucanova en Cibelle.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Cool jazz
Naam voor een stijl die vanuit de bop
ontstond en aspecten van swing
in zich heeft. De bloeiperiode van de stijl lag in de
jaren '50. Kenmerkend zijn de zachte tonen en het
ontbreken van dissonanten en rauwe klanken. Omdat de
voorlopers van de cool jazz in Los Angeles woonden, werd
het ook wel West Coast jazz genoemd. Die term is niet
helemaal correct, omdat niet alle West Coast jazz uit
die tijd cool jazz was en er ook muzikanten buiten
Californië waren die het speelden. Belangrijke
muzikanten in dit genre zijn Miles Davis, Lee Konitz,
Art Pepper, Chet Baker, Dave Brubeck, Paul Desmond, Russ
Freeman en Stan Getz.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Overige audio:
Crossover jazz
De flauwe uitleg van crossover jazz is
dat het een jazzvorm is voor musici die eigenlijk geen
jazz kunnen spelen. Het jazzgehalte (improvisatie) kan
minimaal zijn, omdat het accent veel meer ligt op een
vaste melodielijn. Dit draagt er meteen toe bij dat
crossover jazz heel plezierig klinkt. Crossover
(=dwarslijn) tussen jazz en rock/pop ontstond in de
jaren '70 en in de jaren daarna zie je ook crossovers
met soul en wereldmuziek. De grote verdienste van
crossover jazz is dat het de zieltogende belangstelling
voor jazz bij vlagen behoorlijk heeft opgekrikt. Bekende
crossover artiesten zijn bijvoorbeeld Al Jarreau, Spyro
Gyra en George Benson.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Overige audio:
Dixieland
Algemene term
voor de vroege jazz van combo's uit New Orleans en
Chicago, die ook wel als synoniem wordt gebruikt voor
alle jazz in het pre-swingtijdperk. De stijl overlapt
met New Orleans jazz en klassieke jazz. Typerend voor
deze vroege stijlen is de collectieve improvisatie van
alle muzikanten op hetzelfde moment. Louis Armstrong was
in de jaren '20 een van de eerste combomuzikanten die
solo improviseerde. Dixieland kreeg rond 1970 een
opleving en werd erg populair onder amateurmusici. Deze
groep zorgde er tevens voor dat de beoefenaars van
dixieland min of meer tot een cliché werden van grappige
mannetjes met hoedjes en bretels.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Free jazz of avant-garde jazz
Free jazz is ontstaan in de jaren '60 en vormde
een breuk met de toen heersende bebop
traditie. Free jazz, in die tijd een avant-garde stijl,
is voor veel doorsnee muziekliefhebbers niet te pruimen.
De muziek is vaak totaal niet melodieus en muzikanten
weten allerlei merkwaardige piepende, krassende of
borrelende dingen uit hun instrument persen. 'Piep-knor'
wordt het soms ook wel denigrerend genoemd. Het 'free'
is overigens maar relatief: er zit wel degelijk lijn in.
Tempo, toonsoort en onderscheid tussen solo's en
begeleiding zijn er altijd. Ook heeft een behoorlijk
deel van de muziek een vooraf bepaalde melodie of andere
structuur. Ornette Coleman geldt met Cecil Taylor als de
grondlegger Andere grootheden in dit genre waren Albert
Ayler, Charles Mingus en John Coltrane. Tegenwoordig
maken muzikanten als Steve Coleman, Kenny Garrett, Ben
Allison en Ken Vandermark een vorm van free of
avant-garde jazz.
Ook Nederland kende een aardige
club muzikanten die zich stortten op de
avant-gardistische kant van de jazz. De groep met onder
meer Misha Mengelberg, Han Bennink en Willem Breuker
stond in de jaren '60 ook wel bekend als de 'Hollandse
School'. Aanvankelijk volgden ze de Amerikaanse
tradities, maar zochten het later meer in een combinatie
van jazz en Europese muziektradities.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Fusion (jazzrock)
De
letterlijke betekenis is 'samensmelten'. Bij fusion
combineren twee muziekstromingen het beste van elkaar
tot iets nieuws. Aanvankelijk ging het om het
samensmelten van jazz en rock, twee heel verschillende
stijlen, die tot de jaren '60 een gescheiden
ontwikkeling hadden doorgemaakt. Miles Davis was een van
de eersten die elementen uit de rock en funk begon te
mengen met jazz. In de jaren zeventig was fusion op zijn
top, met bands als Chick Corea's Return to Forever, The
Yellowjackets en Weather Report. Tegenwoordig wordt de
term fusion op vrijwel alles geplakt wat maar een poging
tot verenigen van jazz en iets anders is, zoals met pop,
soul of wereldmuziek. Fusion wordt ook vaak verward met
crossover
jazz.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Hard bop
Term die rond
1950 ontstond voor de stijlen die hun wortels in de bop
hadden, maar anders klonken dan de vroege bop en
daarnaast niets te maken hadden met cool
jazz. Karakteristiek voor de hard bop is dat het
meer funky en soulful klinkt dan bebop en dat de
melodieën wat simpeler zijn. Omdat het vooral gespeeld
werd aan de oostkust van de VS (Philadelphia en Detroit)
wordt het ook wel East Coast jazz genoemd. In de jaren
'60 kwam hard bop onder invloed van de avant-garde en
evolueerde zo langzamerhand naar post-bop.
Muzikanten die hard bop speelden waren onder meer
Freddie Hubbard, Joe Henderson, Jimmy Smith, Clifford
Brown, Cannonball Adderley en Art Blakey.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Latin jazz
Brede term
voor alles wat een vermenging is van jazz en
Latijns-Amerikaanse ritmes. Ofwel: één conga maakt al
latin jazz is. Daarom wordt er ook van alles onder latin
jazz geveegd, onder andere ook salsa, terwijl er sprake
van twee verschillende, aanverwante stijlen. Beter is
het om iets latin jazz te noemen als er sprake is van
een gelijkwaardige vermenging van jazz met een complete
Latijns-Amerikaanse ritmesectie. Bekende namen uit de
latin jazz zijn onder meer Dizzy Gillespie, Tito Puente,
Arturo Sandoval en Eddie Palmieri.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
M-base
M-Base is een op
funk georiënteerde vorm van jazz die in de jaren '80
furore maakte. Het staat voor 'Macro-basis array of
structured extemporization' en is een vinding van enkele
New Yorkse muzikanten, waaronder de saxofonisten Steve
Coleman en Greg Osby. In het door hen opgerichte M-base
collectief zat ook onder meer zangeres Cassandra Wilson.
De stijl is min of meer een verlengde van de free funk
van Ornette Coleman en heeft als basis onvoorspelbare
funkritmes. Dankzij deze nieuwe, avontuurlijke aanpak
wisten zij een nieuw en jonger publiek aan zich te
binden.
Nu jazz
Term die eind
jaren '90 is bedacht voor alle vernieuwende muziek
waarbij elektronische stromingen als drum 'n' bass,
techno, deephouse en Brazilian beats een alliantie
aangaan met jazz, blues, soul, funk, hiphop en
dergelijke. Voor deze stijl worden ook wel termen als
phusion, nu-phusion, future jazz en jazzy rare grooves
gebruikt. Er werd aanvankelijk veel gesampeld van oude
platen en weinig gebruik gemaakt van echte instrumenten,
maar rond de milleniumwisseling zag je daar een
verandering in komen. Nu jazzers maken steeds vaker
gebruik van (akoestische) instrumenten naast
elektronische beats, samples en soundscapes. Artiesten
in het genre zijn onder meer St. Germain, Jazzanova,
Trüby Trio, Thievery Corporation, Bugge Wesseltoft en
Atjazz.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Post-bop
Moderne jazz is soms moeilijk te
categoriseren, omdat de jonge generatie muzikanten, die
opgroeide met popmuziek, steeds meer uit verschillende
vaatjes is gaan putten. Ze nemen elementen uit de free
jazz, bebop en hard bop, maar meestal zijn ook
popinvloeden hoorbaar. Voor een dergelijke ecclectische
stijl wordt voor het gemak maar de aanduiding de term
post-bop gebruikt. Post-boppers zijn onder meer de
saxofonisten Branford Marsalis en Steve Coleman, de
toetsenisten Brad Mehldau en Keith Jarrett en de bassist
Gary Peacock. In Nederland zou je Eric Vloeimans,
Benjamin Herman, Yuri Honing en Tony Overwater tot
post-boppers kunnen rekenenen, ook al is bij hen
duidelijk een eigen, meer Europese lijn in de muziek te
horen.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Scatten
Door te scatten
kunnen vocalisten met hun stem improviseren als een
instrument. Letterlijk vertaald betekent 'to scat': het
zingen van betekenisloze woorden. De vocalisten
gebruiken vaak eenlettergrepige klanken als 'dwee', 'da'
'ool', 'bop', 'bam'. Wie de uitvinder van scat is, is
niet duidelijk. Wel is bekend dat Louis Armstrong degene
is geweest die het onder de aandacht van het publiek
bracht. Het verhaal gaat dat hij in 1926 bij de opnamen
van Heebie
Jeebies (audio) zijn tekstvel liet vallen en toen
gedwongen werd te improviseren. Of het echt zo gegaan
is, wordt vaak betwijfeld. Een van de beste scatters in
de jazzgeschiedenis was Ella Fitzgerald. Scatten wordt
tegenwoordig nog steeds als techniek toegepast, maar is
een vak apart. Bekende scatters van nu zijn Rachelle
Ferell, Al Jarreau en Bobby McFerrin.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Smooth jazz
Gladde,
gepolijste jazz, die vooral in Amerika erg populair is
en veel op de radio wordt gedraaid als muzak. Smooth
jazz is - vanuit de jazz bekeken- gewoon nog een graadje
erger dan crossover
jazz. Het is melodieus, gelikt en kan gemakkelijk
genegeerd worden. Niet alle smooth jazz is overigens
kwaliteitsloos. Instrumentalisten die meer dan
liftmuziek maken zijn onder andere Earl Klugh, Lee
Ritenour, Larry Carlton, Kenny G. en Peter White.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Soul-jazz
Soul-jazz komt
voort uit bebop.
Het is een vorm van jazz waarbij het accent ligt op
ritme en een groovy bas en niet op het voor bebop
kenmerkende basloopje. Soul-jazz kent invloeden uit de
gospel en de blues en is ontstaan in de jaren vijftig.
Veel pianisten, zoals Horace Silver, Les McCann, Groove
Holmes en Ramsey Lewis speelden soul-jazz, maar ook had
je orgelcombo's die razend populair waren. Bekende
nummers in het genre zijn 'The In Crowd' van Ramsey
Lewis (in Nederland in 1996 opnieuw op single
uitgebracht) en 'Compared To What' van Les McCann en
Eddie Harris.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Standards
Standards zijn
liedjes die als permanent onderdeel van het jazz- of
poprepertoire worden gezien. Het merendeel is geschreven
tussen 1915 en 1960, meestal voor shows en musicals.
Kenmerkend is vooral hun flexibiteit, reden waarom ze
steeds weer opnieuw, in een ander jasje, uitgevoerd
worden. Bekende componisten van jazzstandards zijn onder
anderen Irving Berlin ('Cheek to Cheek'), George
Gershwin ('Fascinatin' Rhythm'), Hoagy Carmichael ('The
Nearness of You'), Rodgers & Hart ('My Funny
Valentine') en Cole Porter ('Love for Sale'). Vocalisten
als Sarah Vaughan, Ella Ftizgerald, Frank Sinatra en
Billie Holiday zongen veel standards. Maar ook
tegenwoordig staan ze nog vaak op de playlist, onder
meer bij Trijntje Oosterhuis, Laura Fygi, Norah Jones,
Harry Connick, Jamie Cullum en Michael Bubblé.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Stride
Typische stijl
van pianospelen binnen de jazz waarbij de linkerhand
continu percussief een basnoot speelt op de eerste en
derde tel en een akkoord op de tweede en vierde tel. Met
de rechterhand improviseert de pianist ondertussen
melodieën en harmonieën. Stride was op z'n hoogtepunt in
de jaren '20 tot '40. Pianisten die de stride-stijl
hanteerden waren onder meer James P. Johnson, Duke
Ellington en Count Basie.
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Swing
Deze stijl ontstond rond 1930 en was de
meest populaire jazzstijl tot aan de jaren '50. Swing
ontstond doordat muzikanten meer achtste noten gingen
gebruiken en losser ritmisch speelden. Kenmerkend voor
swing is verder dat er meer geschreven arrangementen
zijn en individuele solo's, in tegenstelling tot de
klassieke jazz (zie dixieland).
Swing is dé dansmuziek tussen 1930 en 1950. Veel swing
werd gespeeld door bands van 10 of meer muzikanten,
reden waarom het als stijl ook wel synoniem wordt gezien
met big band muziek. Bekende big bands waren die van
Duke Ellington, Louis Armstrong, Jack Teagarden,
Fletcher Henderson, Count Basie en Nat King
Cole.
Swing is naast een stijl ook een kenmerk van de
jazz. Voor de uitleg hiervan zie De principes van jazz
Luister in music stream naar audiofragmenten:
Syncopation
Syncope
(=ineenslaan) wil zeggen dat het accent in de muziek
verschuift en het natuurlijke ritme verandert. Zo kan
een muzikant een accent gaan leggen op de vierde tel, in
plaats van op de eerste, op een halve tel, of ergens een
stilte laten vallen. Jazzmuzikanten maken veel gebruik
van syncope. Syncopation komt in vrijwel alle
muziekstijlen voor (ook in klassieke werken, zoals
bijvoorbeeld van Schuman), maar wordt het meeste
gebruikt door jazzmuzikanten. Zie ook: De
principes van jazz.
Tekst: Rita Jager |
