Hebt u in uw tekening het wezenlijke van de citroen vastgelegd?

Het onderwijs aan het Bauhaus

Metaaldelen, zaagblad, leer en glas op een houten plaat gemonteerd, 

De speelse of 'intuïtieve' omgang met de ruwe materialen had naast het praktische gebruik niet alleen een didactisch doel. De student testte er zijn talenten en interessen mee om een keuze te rnaken voor het atelier waar hij na de beëindiging van de propedeuse onderwijs zou gaan volgen.

video fragment Bauhaus Weimar

Johannes Itten  Voorleesfragment MP-3

Johannes Itten maakte van de propedeuse een van de bepalende elementen van het Bauhaus. Het ging hem er niet alleen maar om de nieuwe studenten technisch voor te bereiden op de afzonderlijke ateliers of om hen zich te laten ontdoen van de ballast van hun opvoeding. Het doel was de vorming van totale persoonlijkheden. Door het traditionele onderwijs waren de kunstscholen uit die tijd ondanks vele hervormingen in wezen gespecialiseerde beroepsopleidingen gebleven, waar technische vaardigheden, vooral tekenen en kopiëren naar gipsen naakten en historische voorbeelden, werden geoefend. Itten, die kon terugblikken op een aantal jaren ervaring als docent aan zijn eigen kunstschool in Wenen, wilde echter de creatieve vaardigheden van zijn leerlingen stimuleren, los van de praktische aspecten. Pas op basis daarvan zouden zij zich dan in hun verdere opleiding specialiseren door het kiezen van een atelier.

video fragment Bauhaus Weimar De werkplaats

video fragment Kandinsky

video fragment Johannes Itten

Als inleiding werden er lange lijsten samengesteld van de verschillende materialen, zoals hout, glas, weefsels, schors, huiden, metalen en stenen. Vervolgens liet hij de optische en tactiele eigenschappen van deze materialen erbij schrijven. Het was echter niet voldoende de woorden van de eigenschappen te kennen; de verschillende karakters van deze materialen moesten beleefd en uitgebeeld worden. Contrasten zoals glad-ruw, hard-zacht, licht-zwaar moesten niet alleen gezien, maar ook gevoeld worden" Op basis daarvan systematiseerde men de kwaliteiten van de verschillende texturen aan de hand van materiaalreeksen. Itten liet "voor de tactiele beoordeling van de verschillende texturen lange chromatische (opeenvolgende) reeksen van echte materialen aanleggen. De studenten moesten dan deze textuurreeksen met gesloten ogen met hun vingertoppen betasten". Daaruit volgde de basis voor vrije materiaalcollages. Daarbij werden door het gebruik van waardeloze afvalproducten traditionele materiaalhiërarchieën doorbroken. 

In de volgende stap ging het erom de daaruit voortkomende contrastwerkingen grafisch te beheersen. Itten verbond dergelijke experimenten aan aanvankelijk zeer conventioneel aandoende natuurstudies. Het natekenen beoogde echter niet alleen grafische perfectie of een verfijning van het waarnemingsvermogen, maar moest weer vooral de innerlijke beleving van de karakters van de objecten mogelijk maken: "...gaf ik als eerste opdracht een stilleven. Op een wit bord lagen twee gele citroenen waarbij ik een boek met een groen omslag legde. De deelnemers waren er bijna door beledigd dat zij iets zo eenvoudigs moesten natekenen. Met enkele neergeworpen strepen werden de omtrekken getekend; toen keken ze mij vragend aan en verwachtten van mij zonder twijfel een inleiding in de geometrische vormproblemen. Zonder iets te zeggen nam ik de citroen, sneed hem in stukken en gaf ieder een stuk om op te eten, met de opmerking: 'Hebt u in uw tekening het wezenlijke van de citroen vastgelegd?' Een zuurzoet lachen was het antwoord.

Met dergelijke opdrachten die het intuïtieve uitdrukkings- en belevingsvermogen bevorderen, schoof Itten oefeningen met algemene vormgevingswetten aan de kant.

Josef Albers

De herinnering van de Bauhaus-student Hannes Beckmann geeft een duidelijk beeld van de inhoud van de opleiding en van de persoonlijke stijl van Albers, die onder Itten had gestudeerd. Hij "kwam de ruimte binnen met een stapel kranten onder zijn arm, die hij onder de studenten verdeelde... 'Dames en heren, wij zijn arm en niet rijk. We kunnen het ons niet veroorloven materiaal en tijd te verknoeien. We moeten van het slechtste het beste maken. Elk kunstwerk gaat uit van een bepaald materiaal en daarom moeten wij eerst eens uitzoeken van welke aard dat materiaal is. Met dat doel voor ogen zullen we er -zonder al wat te gaan maken- eerst eens mee experimenteren. Op dit moment heeft vaardigheid voorrang boven schoonheid. De vorm is afhankelijk van het materiaal waarmee we werken. Denkt u eraan dat u vaak meer bereikt naarmate u minder doet. Onze studie moet ons tot constructief denken inspireren. Hebt u mij begrepen? Ik wil graag dat u nu de kranten die u hebt gekregen, onder handen neemt en er meer van maakt dan het nu is. Ik wil ook dat u het materiaal respecteert, het zinvol gestalte geeft en rekening houdt met de eigenschappen ervan. Als u dat zonder hulpmiddelen als mes, schaar of lijm kunt doen, des te beter. Veel plezier!'

[...] Door de aanschouwelijke vergelijkingen van alle werkstukken onderling leerden we zo snel mogelijk de beste oplossingen voor een bepaalde opdracht te vinden. En we leerden onszelf te bekritiseren; dat werd belangrijker gevonden dan het bekritiseren van anderen. Zonder twijfel leidde deze 'hersenspoeling' in de propedeuse tot een beduidend helderder manier van denken"

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Stem en tekstherziening: Kees Zonneveld Geraadpleegde bron oa: Hannes Beckmann, 'Die Gründerjahre'. In: Bauhaus und Bauhäusler, samengesteld door Eckhard Neumann, Bern 1971, blz.159 e.v.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven

02-01-2010