1926

Völkerschauungen
De ontdekking van nieuwe werelden in Afrika, Azië en Amerika leidde steeds weer tot de ingewikkelde vraag of de daar levende wezens wel tot de categorie 'mens' gerekend konden worden: of, en zo ja, in hoeverre, men gevoelens van betrokkenheid tot deze soortgenoten diende te ontwikkelen. Het gebruik om pas ontdekte 'inboorlingen' naar Europa te verschepen om hen aan het volk te tonen - 'ter lering en vermaak', zoals dat heette - heeft alles te maken met de wens duidelijkheid te verschaffen rondom de categorie 'mens'.

Het bekendste voorbeeld van deze praktijk is misschien wel Saartjie Baartman, een jonge Khoi-Khoi ('Hottentot') vrouw die rond 1800 door Nederlandse kolonisten in Zuid-Afrika werd verkocht aan een Britse scheepsarts. Deze liet haar in Londen als de 'Hottentot Venus' op kermissen optreden waar ze tot groot genoegen van het Engelse publiek haar achterwerk (dat door een genetische afwijking door vetophoping sterk was vergroot) moest etaleren.
Het succes van dergelijke attracties was ongetwijfeld mede te danken aan het feit dat Europeanen, oog in oog met 'wilde' lieden uit den vreemde, hun betrokkenheid (of juist onverschilligheid) tot deze aspirantleden van de mensheid konden toetsen. De Europeaan kon, geconfronteerd met de fysieke nabijheid van een 'primitieve mens', een heel scala van gevoelens over deze tentoongestelde laten passeren: van lachen tot griezelen, van agressie tot medelijden.
Het hoeft niet te verbazen dat in de hoogtijdagen van het kolonialisme, toen de contacten tussen Europeanen en andere wereldbewoners steeds intensiever werden, het tentoonstellen van 'primitieve volkeren' een hoge vlucht nam. Ene Carl Hagenbeck, een Duitse handelaar in wilde dieren, organiseerde vanaf 1874 op grote schaal Völkerschauungen - waarvoor vaak de locatie van de plaatselijke dierentuin werd gekozen. Het concept bleek een doorslaand succes: zo trok een tentoonstelling van Nubiërs in Breslau op de openingsdag maar liefst 30 duizend bezoekers. Niet veel later was er in Nederland de tentoonstelling De Boschmannen of Wilden van Afrika. De brochure bij de tentoonstelling informeerde de bezoekers dat de tentoongestelden 'meer op apen dan menschen lijken' maar 'niettegenstaande hun woestheid zijn deze Bosch-mannen hoegenaamd niet gevaarlijk, zelfs den meest vreesachtige kan dezelve met de grootste gerustheid naderen en betasten'
In tentoonstellingen die waren georganiseerd door de koloniale staat werd het educatieve raamwerk uiteraard zwaarder aangezet. In de Greater Britain Exhibition van 1899 werden de San ('Bosjesmannen') naast bavianen neergezet, als onderdeel van een verbeelding van de 'natuurlijke historie van Afrika'. Ook werden 'primitieve' mensen in tableaux vivants naast hun 'reeds geciviliseerde' soortgenoten gezet, om aldus het succes van koloniale inspanningen en andere beschavingsijver aanschouwelijk te maken. Zo werd op de wereldtentoonstelling van Chicago in 1893 een oudere indiaan in schamele kledij tentoongesteld naast zijn in kostuum gestoken zoon.
Een mooi voorbeeld van hoe er, heel geleidelijk, een verschuiving naar identificatie met de tentoongestelde 'wilden' plaatsvindt, is een krantenberichtje naar aanleiding van de wereldtentoonstelling die in 1883 op het Amsterdamse Museumplein werd gehouden. Voor de nagebouwde Javaanse kampong waren heuse Javanen aangevoerd, die na aankomst in Nederland in het armenhuis van Amsterdam werden ondergebracht. Een journalist die er een kijkje ging nemen, informeerde zijn lezers dat met name de twee Javaanse vrouwen 'vlug van verstand zijn'. 'Een der vrouwen heeft breien geleerd, enkel door de vrouw van den portier die kunst af te kijken. Ze geeft nu les aan haar vriendin.'

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Bron Het Nieuwe zwartjes kijken.De Volkskrant 1-04-2006 M vd Port

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

02/04/2010 last update