| In de Romantiek is er veel 'gebonden' muziek gecomponeerd. muziek, die verbonden is met een buitenmuzikaal gegeven. Zo is een lied gebonden aan een tekst, de opera ontwikkelt tot een 'Gesamtkunstwerk'. waarin verschillende takken van kunst samenkomen (in kostuum, decor en toneelbeeld, toneelspel, muziek en zang, dans). Instrumentale muziek kan ook gebaseerd zijn op een buitenmuzikaal gegeven: in de muziek kan men trachten een natuurgebeuren uit te beelden of een gedicht of schilderij of iets dergelijks. Zolang er muziek bestaat die poogt iets anders drukken dan datgene wat slechts met muziek verklankt kan worden, vindt er al discussie plaats, in hoeverre het mogelijk is om muziek iets anders te laten zijn dan een spel van klanken. | ||
Rimsky Korsakov. (De vlucht van de hommel MP3)
|
||
|
||
|
Vom Ein Beitrag zur Revision der Aestethik der Tonkunst. Von Dr. Eduard Hanslick. Leipzig, 1854. Daß die bisherige "Aesthetik der Tonkunst" einer durchgängigen Revision bedarf, wird kaum von Kundigen geläugnet werden. Die Grundsätze hinzustellen, die eine solche Revision in ihrer kritischen und construirenden Thätigkeit festzuhalten hätte, ist die Aufgabe dieser Schrift. Völlig fern liegt mir hiebei der unter den musikalisch-ästhetischen Monographien beinahe epidemische Dünkel, es schlummere in diesen wenigen Bogen eine ganze Aesthetik der Tonkunst. Zu einer solchen, – selbst in dem beschränkteren Sinne, in welchem ich sie für möglich halte, – war vor der Hand weder die Absicht, noch die Kraft ausreichend. Genug wenn es mir glückte, siegreiche Mauerbrecher gegen die verrottete Gefühlsästhetik auf den Kampfplatz zu tragen und einige Grundsteine für den künftigen Neubau bereit zu legen. Ueber die mir sehr wohl bewußten Lücken meiner Darstellung muß ich mit der Hoffnung hinweghelfen, daß für die hier entwickelten Grundsätze noch ausführlicher Rede zu stehen mir einst vergönnt sein werde. Kann dieser Versuch dazu beitragen, Genuß und Erkenntniß des Schönen in der Tonkunst dem allein richtigen (d.i. ästhetischen) Boden näher zu bringen, so soll er damit manche ihm in Aussicht stehende Ungnade für mein Gefühl vollkommen wett gemacht haben. Wien, den 11. September 1854. Dr. Eduard Hanslick [weiter.....] |
||
|
Dr. Eduard Hanslick: Mauerbrecher gegen die verrottete Gefühlsästhetik |
||
| Een wetenschappelijke benadering vergt een objectieve kijk. Ten
onrechte wordt de muziek beoordeeld naar de denkbeelden die de betreffende
muziek bij de luisteraar oproept. De verbeelding wordt weliswaar altijd
geprikkeld door associatie, maar verbeelding kan niet de grondslag zijn
voor esthetische wetten. Teksten en opschriften die aan muziek worden
toegevoegd, dwingen de luisteraar op een spoor dat afleidt van de muziek
zelf ('dwangvoorstelling'). Als muziek op bovengenoemde, subjectieve wijze wordt beoordeeld, zal de visie op de betreffende muziek ook steeds veranderen. (Bijvoorbeeld: in de Barok dacht men een ultieme uitingsvorm te hebben gevonden in de affectenleer, later werd de muziek van Mozart omschreven als 'een uitbarsting van hevige hartstocht, strijd en smart', totdat Beethoven bekend werd en ga zo maar door ... ) |
||
|
De inhoud van muziek is niet de uitdrukking van een gemoedsgesteldheid. Muziek bestaat uit grondstoffen als ritme, melodie, toonsoort, harmonie en klankkleur en dient dus beoordeeld te worden op zuiver muzikale eigenschappen. |
||
|
Geestelijke liederen, die gebaseerd zijn op melodieën van ('stoute')
volksliedjes vormen het bewijs voor de stelling dat de tekst geen invloed
heeft op de muziek. De opera stelt
dramatische en muzikale eisen, maar dient altijd in de eerste plaats van
de muziek uit te gaan. Het drama dient op de tweede plaats te
komen. Muzikale schoonheid is niet
hetzelfde als het voorstellen van gemoedstoestanden.
Wat dan wel? De muzikale schoonheid ligt in de tonen en hun verbinding, in ritme, melodie, harmonie en klankkleur. Schoonheid is te vinden in de muzikale gedachte, die wordt uitgedrukt en niet in de schildering van een bepaalde hartstocht. Men kan het muzikaal karakter wel aanduiden met een term als 'melancholiek' of 'kil' of 'innig', maar men dient te allen tijde uit te gaan van de muzikale inhoud. |
||
|
Het hartstochtelijk effect van een thema ligt niet in de gewaande overmatige smart van de componist, maar in de gebruikte overmatige intervallen, niet in het trillen van zijn ziel, maar in het tremolo van de pauken, niet in het smachten van de componist, maar in de chromatiek van de muziek. |
||
| De componist werkt vanuit een verhoogde stemming, niet vanuit een overweldigende emotie, vergelijk een beeldhouwer die een steen tot een bepaalde vorm beitelt. Men componeert niet vanuit het gevoel, men componeert vanuit een speciaal ontwikkelde muzikale aanleg. De componist legt zijn karaktertrekken in zijn werk, deze versmelten tot een compositie. Het muzikale scheppen is dus niet gelijk aan improviserend het gevoel ontlasten, maar is het vormen van een klankwerk. De uitvoerend musicus is veel subjectiever, deze mag wel degelijk zijn gevoel in de muziek leggen. | ||
| (Hanslick maakt een onderscheid tussen 'verbeelding' en 'fantasie', waarbij hij het eerste afkeurt en het tweede noodzakelijk acht. 'Verbeelding' verwijst per definitie naar iets buitenmuzikaals, terwijl er wel zoiets als muzikale fantasie bestaat) | ||
|
De opera ontwikkelt zich tot een 'Gesamtkunstwerk'. waarin verschillende takken van kunst samenkomen: in kostuum decor en toneelbeeld toneelspel muziek en zang dans |
 |
|
| Muziek kan weliswaar een stemming oproepen, kalmerend of
opvrolijkend werken, maar het is niet wetenschappelijk bewezen, dat muziek
een geneeskrachtige werking kan hebben. De fysieke werking van muziek
(oor, hersenen, strottenhoofd, longen e.d.) kan onderzocht worden, maar
hoe de muziek vervolgens gemoedstoestanden bij de luisteraar
bewerkstelligt, is niet duidelijk. "Hoe krachtiger lichamelijk overweldigend de muziek is, des te geringer is het esthetisch aandeel (overigens is deze stelling niet omkeerbaar!)" De wetenschappelijke ontwikkeling wordt belemmerd door de overmatige waarde die men hecht aan de uitwerking van muziek op het gevoel, waar me uitgaat van muziek als hypnotiserend verschijnsel. ("Als men in de verbeelding een voorstelling maakt bij de muziek, luistert men niet echt". Dit 'hypnotisch' of 'pathologisch' luisteren is niet intellectueel.) De ware inhoud van de muziek is het tonenweefsel. De luisteraar mag zich niet willoos laten meeslepen- "Het Schone behoort genoten, niet ondergaan te worden!" Esthetisch horen is een kunst, men hoort de muziek om de muziek en luistert niet om een stemming op te roepen. De muziek is niet voortbrengster, maar voortbrengsel. |
||
| Muziek kan weliswaar een stemming oproepen, kalmerend of
opvrolijkend werken, maar het is niet wetenschappelijk bewezen, dat muziek
een geneeskrachtige werking kan hebben. De fysieke werking van muziek
(oor, hersenen, strottenhoofd, longen e.d.) kan onderzocht worden, maar
hoe de muziek vervolgens gemoedstoestanden bij de luisteraar
bewerkstelligt, is niet duidelijk. "Hoe krachtiger lichamelijk overweldigend de muziek is, des te geringer is het esthetisch aandeel (overigens is deze stelling niet omkeerbaar!)" De wetenschappelijke ontwikkeling wordt belemmerd door de overmatige waarde die men hecht aan de uitwerking van muziek op het gevoel, waar me uitgaat van muziek als hypnotiserend verschijnsel. ("Als men in de verbeelding een voorstelling maakt bij de muziek, luistert men niet echt". Dit 'hypnotisch' of 'pathologisch' luisteren is niet intellectueel.) De ware inhoud van de muziek is het tonenweefsel. De luisteraar mag zich niet willoos laten meeslepen. "Het Schone behoort genoten, niet ondergaan te worden!" Esthetisch horen is een kunst, men hoort de muziek om de muziek en luistert niet om een stemming op te roepen. De muziek is niet voortbrengster, maar voortbrengsel. |
||
| "De verhouding tot de natuur is voor iedere zaak de voornaamste, de
eerbiedwaardigste en de belangrijkste." Kunsten hebben een dubbele betrekking tot de natuur: zowel het materiaal als de inhoud komt voort uit de natuur. Stof voor de muziek die door de natuur geboden wordt, ligt in het ruwe materiaal, de zuivere, meetbare toon. Harmonie en melodie zijn scheppingen van de menselijke geest, deze komen als zodanig in de natuur niet voor. Ritme komt wel als zodanig in de natuur voor, het bestond reeds voor de mens (De schrijver geeft het voorbeeld van de muziek der Zuidzee eilanders: 'natuurlijke muziek'' want in het geheel geen muziek. De Tiroler boer, die zingt maakt 'kunstmatige muziek', dit is wel muziek, volgens Hanslick) |
||
|
Niet aan de stemmen van de dieren, maar aan hun darmen, staart of blaas heeft de muziek het meest te danken |
||
|
De natuur biedt de muziek geen voorbeeld: "Niet aan de stemmen van
de dieren, maar aan hun darmen, staart of blaas heeft de muziek het meest
te danken." Hout of metaal bv is de stof voor de toon, de
toon is de stof voor de muziek, maar waar haalt de componist dan de stof
(in de betekenis van sujet) vandaan? Een schilder, beeldhouwer of dichter werkt naar een voorbeeld, dat de natuur hem geeft, de kunstenaar herschept. De componist heeft geen voorbeeld. Muziek moet, evenals de bouwkunst, uit het niets geschapen worden, de componist schept iets, wat niet van deze wereld is. (Hanslick schreef zijn werk in de vorige eeuw en ging uit van figuratieve beeldende kunst. Muziek wordt behandeld als zijnde de enig mogelijke abstracte kunstvorm.) |
||
| De inhoud van de muziek dient slechts het toonmateriaal te zijn,
'inhoud' mag niet verward worden met 'onderwerp'. Muziek spreekt door
tonen en in tonen. Van inhoud kan alleen sprake zijn als er een vorm
tegenover staat. De muzikale thema's zijn de werkelijke inhoud, elke
andere inhoud wordt afgewezen.
De inhoud van de muziek dient slechts het toonmateriaal te zijn, 'inhoud' mag niet verward worden met 'onderwerp'. Muziek spreekt door tonen en in tonen. Van inhoud kan alleen sprake zijn als er een vorm tegenover staat. De muzikale thema's zijn de werkelijke inhoud, elke andere inhoud wordt afgewezen. |
||
|
||