Van romantiek tot realisme

Van romantiek tot realisme

'Uit dit smerige riool stroomt de grootste vloed aan menselijke nijverheid en bevrucht de hele wereld, uit dit stinkend riool vloeit zuiver goud. Hier heeft de mensheid haar grootste én haar meest barbaarse ontwikkeling bereikt, hier bewerkstelligt de beschaving haar wonderen en verwordt de beschaafde mens bijna tot een wilde'

schreef de Franse politieke theoreticus Alexis de Tocqueville in 1835 over Manchester.

Overal in Europa deden zich conflicten voor tussen de krachten van de continuïteit (monarchie, aristocratische grootgrondbezitters, de Kerk) en die van de verandering.

De snelle toename van de bevolking,
de verbreiding van het industriële productiestelsel
de nieuwe rijkdom van de ondernemers,
de trek van het platteland naar de stad en daardoor het ontstaan van een stedelijk proletariaat

leidden tot nieuwe sociale structuren die niet te beheersen vielen met de oude bestuursvormen, die immers waren gebaseerd op de idee van een statische maatschappelijke orde en onveranderlijke waarden.

De industriële revolutie begon in de jaren tachtig van de achttiende eeuw in Engeland met massaproductie in gemechaniseerde fabrieken van goederen, bestemd voor massaconsumptie. In Engeland werd de industrie namelijk niet gehinderd door gilde-beperkingen en de handel niet belemmerd door lokale tolgrenzen zoals op het Europese vasteland nog steeds bestonden. Expansie werd mogelijk door de ontsluiting van overzeese markten, in het bijzonder die in het nog steeds groeiende koloniale rijk (waarbij de annexatie van Voor-Indië het verlies van de Verenigde Staten meer dan compenseerde). De sociale klassen die door de industriële ontwikkeling tot welstand kwamen, werden zoet gehouden met parlementaire hervormingen. Maar de prijs in menselijk leed in de onderste lagen van de maatschappij was verschrikkelijk.

Friedrich Engels Karl Marx

De sociale misstanden in Manchester brachten Karl Marx (1818-1883) tot de overtuiging dat het industriële productiestelsel de sleutel vormde tot de oplossing van het probleem van historische verandering. In samenwerking met zijn vriend Friedrich Engels (1820-1895) - vertegenwoordiger in Manchester van een Duitse textielfirma - schreef hij het Communistisch manifest (Londen, 1848), dat opriep tot het 'met geweld omverwerpen van de gehele sociale orde zoals die tot nu toe heeft bestaan'' Hoewel het pamflet weinig directe uitwerking had, kreeg het binnen twintig jaar de status van een heilige tekst en het werd door ongeveer de helft van de mensheid als zodanig aanvaard. Het verschilt van eerdere politieke verklaringen door het feit dat het zich niet in de eerste plaats bezighoudt met mensenrechten of regeringssystemen, maar met theoretische zekerheden. Het dialectisch proces van de geschiedenis zou, zo geloofde Marx, onvermijdelijk leiden tot de overwinning van het proletariaat.

Als alle anderen ondergingen ook kunstenaars de invloed van deze politieke en sociale conflicten in de vroege negentiende eeuw. En daar deze woelingen konden worden uitgelegd als een conflict tussen progressieven en conservatieven is later aan de kunstgeschiedenis van deze periode een soortgelijke structuur opgedrongen. Deze parallel is echter niet geheel juist. Schilders, beeldhouwers en architecten die in artistiek opzicht vernieuwend werkten, hadden niet altijd vooruitstrevende politieke opvattingen. In het algemeen gesproken werkten kunstenaars meer en meer voor een welgestelde middenklasse, waartoe velen van hen van huis uit zelf behoorden ~ de 'bourgeoisie' waartegen Marx zijn aantijgingen richtte. Zelfs de meest politiek geëngageerde kunstenaars waren in het algemeen meer bekommerd om 'artistieke vrijheid' dan om politieke.

Samenstelling bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel C & M voor havo en atheneum en tehatex. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven.

02/02/2010 last update