Fotografie op reis

Nog in het jaar van de uitvinding van de fotografie, in 1839, stuurde een Franse uitgever enkele kunstenaars met een fotografie-uitrusting letterlijk de wereld over om daguerreotypieën te vervaardigen. Hij liet naar de foto's litho's maken en aan het nieuwe procédé ontleende hij de titel van zijn uitgave Excursions Daguerriennes (1841-1844) Het doel was al snel niet meer om een zusterkunst, namelijk de prentkunst, als voorbeeld maar om zelfstandige fotografische afbeeldingen te (doen) vervaardigen van het landschap, de gebouwen en de gezichten in het buitenland die tot dan toe alleen in prent en tekening waren uitgevoerd. Een van de gelegenheden waarbij werd gefotografeerd was de 'Grand Tour'. Vooral Engelsen ondernamen nog tot ver in de negentiend eeuw de tocht die over het Europese vasteland en de Alpen naar Italië en met name Rome voerde. 

Op de voorgrond: een fotograaf met zijn assistenten aan het werk bij Karnak in Egypte

Het fotograferen buiten was een hele onderneming, omdat het maken van een foto nogal wat handelingen, benodigdheden en hulpmiddelen vergde. Behalve een of meer camera's - doorgaans groot en zwaar - moest de fotograaf een flink aantal glasplaten meenemen en flessen met diverse chemicaliën. 

De Britse fotograaf Francis Frith was een van de eerste commerciële fotografen die aan het eind van de jaren vijftig de reisfotografie tot zijn belangrijkste onderwerp maakte. Frith was tegelijk fotograaf en zakenman. In I857 reisde bij naar Egypte, om er nog enkele keren terug te komen voor een omvangrijke fotografische verslaglegging van dat land en van het nabijgelegen Nubië en Palestina. Frith rustte een boot uit met een donkere kamer en voer er de Nijl mee af om alle archeologische vindplaatsen aan te doen. Met enige trots vertelde hij hoe hij de uitdaging aanging de pijlers van de tempel van Karnak en andere lastige onderwerpen op het matglas van de camera te vangen. Zijn foto's werden op verschillende formaten gepubliceerd en in de handel gebracht: Frith gaf tal van series stereofoto's uit en leverde afdrukken op 'mammoetformaat'. Hij schreef daarnaast verschillende boeken die behalve foto's, ook levendige reisbeschrijvingen bevatten met tal van verwijzingen naar het fotograferen. De publikaties stelden de Egypte-reiziger in staat iets van diens reisbevindingen opnieuw op te roepen, terwijl de thuisblijven ook van de sfeer kon proeven. Frith was de 'plezierreizigers' ruim tien jaar voor. 

In 1869 organiseerde de Amerikaan Thomas Cook de eerste toeristische tocht over de Nijl. In datzelfde jaar werd het Suezkanaal geopend, waarmee de doorvaart naar de Oost mogelijk werd. De toeristen die dergelijke tochten ondernamen, waagden zich nog lang niet aan het vastleggen van monumenten en bezienswaardigheden, laat staan aan het fotograferen van persoonlijke reisbelevenissen. Zij lieten de bewerkelijke fotografie over aan professionele fotografen die door de Baedeker of de Guide Bleu werden aanbevolen. Ook zonder deze reisgidsen kwam de toerist in den vreemde wel aan foto's van plaatselijke bezienswaardigheden.

Deze fotografen waren vaak emigranten die hun geluk elders hadden beproefd. Vanaf de jaren zestig vestigden zij zich vooral in de plaatsen waar de toeristen en reizigers neerstreken. Wie naar de Oost en het voormalig Nederlands-Indië reisde, deed achtereenvolgens Genua, Port Said, Suez en Colombo op Ceylon aan om via Singapore in Batavia uit te komen. In deze plaatsen verkochten de firma's  hun foto's. In vrijwel alle grote steden, van Sjanghai tot Bombay, waren fotowinkels gevestigd die de toerist uitnodigden een keuze te doen uit een omvangrijk assortiment. In fondslijsten stonden deze titels omschreven en in advertenties in plaatselijke kranten prees de fotograaf bovendien zijn foto's aan. De negatieven vormden het kapitaal van deze firma's. Duizenden glasnegatieven moeten in de rekken hebben gestaan: ze werden gedurende enkele decennia intensief gebruikt. Totdat ze versleten waren maakten de fotograaf en zijn assistenten er talloze afdrukken van.

Met hun assortiment bepaalden fotografen gedurende enkele generaties het beeld van deze locaties. Zo is bijvoorbeeld de naam van de Engelse fotograaf Samuel Bourne voor altijd met het India van de negentiende eeuw verbonden. 


Samenstelling van het bronmateriaal voor de vaklokalen uitsluitend en alleen ten behoeve van de vak ckv-1 uit het algemeen deel  voor havo en atheneum en het vak ckv vmbo en de kunstvakken uit het profiel C&M. (CKV 2/3 en tehatex) en uit de onderbouw het vak beeldende vorming. Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Geraadpleegde bronnen oa  Een nieuwe kunst;  fotografie in de 19de eeuw. Amsterdam 1996. Blz 181 ev Mattie Boom: Reizen Dit boek is goed te gebruiken voor een profielwerkstuk over fotografie.

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten, afbeeldingen ed? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. In plaats hiervan geven we onder aan de pagina ruimte voor een eigen invulling of verwijzing naar internetpagina's.

02-04-2010 last update CKV-2