Der Freischütz C.M. von Weber

 De eerste Duitse nationale opera
In 1821 was er nog geen Duitse natie, maar wel veel losse staatjes in een losse Duitse Bond. Alleen de taal was gemeenschappelijk. De ontwikkelde burgerij werd buiten de politiek gehouden. De burgers streefden wel de revolutie na naar Frans voorbeeld, maar dat liep op niets uit. De vrijheid van meningsuiting werd sterk ingeperkt. De burgerij trok zich terug in het privé-leven, maar er was toch een begin van een nationaal gevoel. De burgerij zocht naar de culturele en historische identiteit in de volkstraditie: sprookjes, sagen, Middeleeuwen, nationale thema's in massaliteratuur. 

Weber Carl Maria von: Freischutz, Overture (MP3   0.29 min)

Weber, Carl Maria von- : Der Freischütz [smalbandversie; breedbandversie]

In 1810 verscheen het Gespensterbuch, waarin de volkssage van Der Freischütz stond. Dit werd omgewerkt tot het libretto. Het moest wel op sommige punten worden bijgesteld door de strenge censuur in Pruisen.

 Een motief kwam vaak voor in de Duitse romantische literatuur: de strijd tussen hemel en hel om de ziel van de mens. Dit komt ook in Der Freischütz voor. 

Herder had ook bijgedragen aan het bewustzijn van de Duitse nationale cultuur. Herder: "De mensheid is opgedeeld in volkeren met een eigen taal en cultuur, waarin een Goddelijke ordening tot uitdrukking kwam, die de volkeren verplichtte hun nationale karakter te ontplooien."

Der Freischütz, decorontwerp Het wolvenravijn. Dit ontwerp doet denken aan de schilderijen van Casper David Friedrich.

De tekst gaat terug op een Boheems strafproces uit 1710 tegen een achttienjarige jongen: "Op een viersprong goot een naakte knaap met een jager 63 kogels waarbij allerlei duivelskunsten werden vertoond." In 1810 publiceerden Apel en Laun een Gespensterbuch, waarin dit gerechtsbericht wordt vermeld als Volkssage vom Freischütz. In datzelfde jaar las Weber het verhaal.

 
Herder wilde als tegenwicht tegen de aristocratische representatiekunst van de opera een burgerlijke Duitse opera, die dicht bij het volk stond. Weber sloot daarbij aan door het typisch eigene van het Duitse te benadrukken, de zgn. "couleur locale" : onderwerp, aankleding omgeving (decor) en melodieën. Dit is kenmerkend voor de Romantiek. Verder wilde Weber de totale illusie door decor en verlichting. De werkelijkheid moest zoveel mogelijk benaderd worden door de voorstelling. De couleur locale was een belangrijk middel.

Weber vond het heel belangrijk "om het door de dichter opgeroepen gevoel zo weer te geven en in zo'n muzikale vorm te gieten dat het op alle toehoorders dezelfde uitwerking heeft."
Vernieuwingen:
  1. Weber hanteerde een dirigeerstok en zat niet achter het klavier, wat gebruikelijk was
  2. Weber hield zich bezig met illusietoneel
  3. Weber hechtte waarde aan uitgebreide repetities
  4. Weber probeerde via krantenartikelen het volk op te voeden, zodat het volk de opera ook artistiek kon gaan waarderen
Karakteristieken van de Duitse opera die in Der Freischütz terug te vinden zijn:
  • het verhaal is ontleend aan de Middeleeuwse geschiedenis, sagen, sprookjes. 
  • bovennatuurfijke wezens en gebeurtenissen zijn belangrijk; 
  • nadruk op wilde en mysterieuze natuurlijke omgeving;
  • grote aandacht voor zichtbare en spirituele achtergrond;
  • het lot van de menselijke hoofdpersoon heeft te maken met 2, 3 en 4. 
  • scènes uit plattelandsleven;
  • het goede en het kwade in personen;
  • het Goede overwint = redding = verlossing;
  • volksliedachtige melodieën.

De korte inhoud van Der Freischütz.

Een man verkoopt in ruil voor aardse gunsten zijn ziel aan de duivel. In dit geval krijgt hij er magische kogels voor, die hem in staat stellen om een scherpschuttertoernooi te winnen, en daarmee de hand van de vrouw die hij bemint. Zes van de zeven kogels zullen gehoorzamen aan de wil van de held Max, maar de zevende aan die van duivel Samiel. Zoals gewoonlijk komt de duivel bedrogen uit. De heldin Agatha wordt door een magische krans, die zij van een kluizenaar heeft gekregen, beschermd tegen de kogel die de duivel voor haar heeft bedoeld. Eind goed, al goed.

 

 
Een van de meest opvallende scènes is het MELODRAMA waarbij de kogels worden gegoten. 

Een melodrama was een genre binnen het muziektheater waarbij gesproken dialoog werd gecombineerd met achtergrondmuziek. 

In dit geval spreekt Caspar zijn tekst begeleid door het orkest. Eerst roept hij Samiël aan, dan telt hij de kogels die hij giet: eins, zwei, drei.... Gevolgd door de echo van het omringende gebergte. Voor elke kogel schildert Weber een ander stukje muziek van de angstaanjagende omgeving en de wilde dieren in het donkere woud: bij de eerste kogel het groene licht van de maan die door een wolk wordt verduisterd; voor de tweede een wilde vogel die boven het vuur hangt; bij de derde een zwart everzwijn dat woest door het struikgewas dendert; bij de vierde een opstekende en losbarstende storm; bij de vijfde galopperende paarden en knallende zwepen; bij de zesde blaffende honden en hinnikende paarden.
in de literatuur en de muziek zie je een soortgelijke ontwikkeling: 
  • Sprookjes in literatuur omgevormd tot literaire sprookjes;
  • Volksliederen/volksmelodieën in muziek omgevormd tot kunstlied (Schubert).

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 uit het profiel cultuur en maatschappij voor havo en atheneum.  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. Samenstelling tekst oa: Harry van Oirschot. Sint Janslyceum Den Bosch. 

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.

02-02-2010 Digischool