Verfremdungs effekten van Brecht 

nu toegepast in een film!
Von Trier zit, de dag na de wereldpremière van Dogville op het festival in Cannes, op zijn praatstoel. Tijdens een gesprek met een groep journalisten stelt de Deense regisseur de eerste vraag zelf. Lars von Trier  wil van Lars von Trier weten waarom hij zonodig een film moest maken in een studio met alleen enkele witten lijnen op de vloer. 'lk denk dat het een reactie is op de bombastische beeldtaal die de media overheerst. Als ik tijdens het zappen op een ouderwetse toneelverfilming stuit, vanuit één camerastandpunt gedraaid, dan ben ik echt opgetogen. De rust die daarvan uitstraalt, werkt bijna therapeutisch.'

Photo Gallery 

Nicole Kidman      

Dogville trailer/website

[Lees verder over Lars von Trier.....]

 Zijn vorige film Dancer in the Dark, in 2000 winnaar van de Gouden Palm, ging gepaard met veel tamtam over het gebruik van honderd digitale camera's. Die waren nodig, zegt hij nu, om de musical minder afstandelijk te maken. '.Bij elke film probeer ik een vorm te vinden die afwijkt van wat al zo veel wordt gedaan. Ik ben een koppige man. Het moet elke keer weer spannend zijn. Het gaat niet om de provocatie, maar om het experiment. Hoe kun je mensen in iets laten geloven terwijl je laat zien dat alles nep is?'

Dogville, die Von Trier wel eens zijn tweede Gouden Palm kan opleveren, is uniek in zijn soort. Het drie uur durende drama speelt zich af in een filmstudio, waar Von Trier op een zwarte vloer met een krijt een bescheiden plattegrond heeft getekend, inclusief hondenkennel en struiken. Dit is Dogville, een dorpje in de Rocky Mountains tijdens de jaren van de Depressie. Hier komt Grace (Nicole Kidman) terecht als zij op de vlucht is voor een stel gangsters.

 
De dorpelingen, arme immigranten die nog altijd hopen dat de Amerikaanse droom ook voor hen uitkomt, besluiten haar in hun midden op te nemen. In ruil daarvoor moet Grace klusjes verrichten. Klusjes die zwaarder en smeriger worden zodra de inwoners van Dogville in de gaten krijgen dat de mooie blonde vrouw door de politie wordt gezocht.

Een melodrama is het gevolg, gespeeld door een groep van vijftien acteurs die doen alsof ze in een echt dorp rondlopen. Als ze over een witte streep stappen, wekken zij met hun handen de indruk een deur te openen. Op dat moment klinkt op de geluidsband het knarsen van een opengaande deur.

 

Enkele dorpelingen....
Voor Dogville gaf Von Trier zichzelf en de spelers zes weken de tijd. Die periode was lukraak gekozen, het hadden er ook acht kunnen zijn. 'Die druk heb ik nodig. Alleen was dit wel erg onnozel. Ik moest vijftien acteurs zoet houden. Vijftien acteurs, die permanent op de set waren. Dat kost veel energie. Vergelijk het met kinderen. Een kind is geen enkel probleem. Zodra er een tweede bijkomt, ontstaat er onrust. Ik was een soort politieagent die vooral niet mocht laten zien dat hij een politie-agent was.'

 

 Het idee voor Dogville ontstond toen Von Trier naar een cd luisterde van de Deense zanger Sebastian. Diens versie van een lied van Kurt Weill inspireerde hem een film te maken in de stijl van Bertolt Brecht. Een episch werk, waarin, zoals in de toneelstukken van Brecht, keer op keer wordt benadrukt dat het niet om realisme gaat.. Brechts Verfremdungseffekten bestaan eruit dat acteurs uit hun rol stappen om commentaar te geven op de handeling. Bij Von Trier komt de vervreemding van het decor, dat zo gekunsteld is als het maar kan. En dan is er nog de voice-over van John Hurt, die als buitenstaander de negen hoofdstukken op sarcastische toon begeleidt. 
BERTOLT BRECHT EN ZIJN VISIE OP THEATER
In de jaren twintig en dertig groeide in Duitsland een beweging, die naar een fundamentele verandering van het bestaande schouwburgtheater streefde. Deze ontwikkeling kreeg vorm in het episch theater. Met deze theatervorm is onlosmakelijk de naam van Bertolt Brecht (1898-1956) verbonden. Brecht verzette zich tegen het burgerlijk kijkkasttheater, dat een wereld van illusies tevoorschijn toverde en het publiek zo nauw bij de gebeurtenissen en personages op het toneel probeerde te betrekken, dat het voor korte tijd zijn dagelijkse beslommeringen vergat. Op deze manier diende het theater volgens Brecht voornamelijk als ontluchtingskanaal voor alledaagse spanningen in de samenleving. Als een soort bliksemafleider voor verdrongen gevoelens die mensen buiten het theater hadden opgedaan. Die gevoelens en spanningen waren na de voorstelling misschien wel opgelost, maar de omstandigheden waarbinnen ze waren ontstaan, bleven onveranderd.

Brecht vond dat de toeschouwers de gewoonte hadden om in de garderobe niet alleen jas en hoed achter te laten, maar er ook hun verstand afgaven. Het theater moest geen droomeiland buiten de maatschappij zijn. Voor hem was het theater een middel om verhoudingen in de maatschappij bloot te leggen en de toeschouwer en toneelspeler een kritische houding te teren. Later noemde hij zijn toneelstukken dan ook leerstukken.

Zijn kunst was het episch theater. Onder episch theater verstaan we vertellend theater. De toeschouwer zal duidelijk zien dat toneel gespeeld wordt.

  • De speler zal zich niet met zijn eigen rol identificeren.
  • De toeschouwer zal zich niet inleven maar (zoals bij sportwedstrijden) tot een kritische medespeler worden.
  • Niet het gespeelde, maar dat wat je kunt leren is belangrijk.
  • De toeschouwer heeft steeds een kritische afstand tot datgene wat zich op het toneel afspeelt.

Om de illusie te doorbreken hanteerde Brecht allerlei middelen:

  • Zo maakt het episch theater vaak gebruik van maskers of een opvallende grimering. 
  • Er kan een vertellersfiguur optreden, zoals een ceremoniemeester of een conferencier, die zich tot het publiek richt, commentaar op de gebeurtenissen geeft of de scènes met elkaar verbindt. 
  • Maar ook de eigenlijke personages maken in hun spel het publiek steeds duidelijk dat er 'slechts' toneel gespeeld wordt: de spelers identificeren zich nooit volledig met hun rol, maar blijven er voor een deel van buitenaf tegenaan kijken. 
  • Net als in het Middeleeuws toneel zijn er veelvuldige wisselingen van plaats en tijd, die hier verduidelijkt worden met diaprojecties, plaatsnaambordjes of eenvoudige rekwisieten. 
  • Decorwisselingen vinden vaak voor het oog van het publiek, achter een halfhoog gordijn, plaats. 
  • Musici en verlichtingsmechanieken kunnen tijdens de voorstelling eveneens zichtbaar blijven. 
  • Inleidende teksten; waarin op het verhaal wordt vooruitgelopen, niet met de bedoeling om de spanning van het publiek te richten op hoe het verhaal zal aflopen, maar om aan te geven dat het verhaal zo en niet anders verloopt. Het gaat dus niet om de afloop maar om het verloop.
  • Onderbreken van het verhaal met liederen; ze geven meestal niet de mening van het personage, maar ze gaan over de hele situatie, die meestal vanaf een afstand wordt bekeken. Ze maken problemen algemener in plaats van op dat ene geval in te gaan.
  • Het decor geeft aan dat het om theater gaat. In plaats van een realistisch/ naturalistisch decor je in de illusie van een andere wereld te laten voeren.
  • Alleen de meest noodzakelijke rekwisieten worden gebruikt. - Filmfragmenten doorbreken het decor.
Lars von Trier: 'Ik speel open kaart. De computertechniek stelt filmmakers tegenwoordig in staat van alles te suggereren. Kijk naar Lord of the Rings - je ziet duizenden gnomen zonder dat ook maar de vraag rijst of dit niet volkomen belachelijk is. Zelf ben ik meer geïnteresseerd in de opzichtige vorm van manipulatie. Ik wil, dat mijn publiek de manipulatie ziet en accepteert, en vervolgens besluit erin mee te gaan."

Naast een interessant mengsel van film en theater is Dogville een anti-Amerikaans pamflet. Althans - daar doet de plot, over Amerikaanse burgers die uit naam van de gemeenschap een kansloze buitenstaander uitknijpen en misbruiken, wel aan denken. In Cannes wil Von Trier aanvankelijk geen verband leggen tussen zijn film en het huidige buitenlandbeleid van de Verenigde Staten - een keuze, die te maken zal hebben met het feit dat Dogville nog niet aan Amerika is verkocht. 

Samenstelling bronmateriaal ten behoeve van het nieuwe vak ckv-2 voor havo en vwo in het profiel C&M..  Meewerken aan deze site? Opsturen via e-mail is voldoende. geraadpleegde literatuur: Bijlage Volkskrant. "Koppige Deen" door Ronald Ockhuysen 22 mei 2003

premiere film in Nederland: 28 augustus 2003

Is er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een financiele vergoeding kunnen wij niet geven.

01-02-2010 digischool