|
Franz Kafka |
|||
|
Kafka door Andy Warhol |
|||
|
Aan
het begin van de jaren tachtig van de 19de eeuw maakten de Duitsers
nog maar een klein deel uit van de bevolking van Praag. Niettemin vormde deze Duitse minderheid nog steeds de burgerlijke bovenlaag; er waren nog veel Duitse scholen, een Duitse universiteit, een Duits theater en redacties van nogal wat Duitse tijdschriften en dagbladen. Ook de Praagse Duitstalige literatuur bloeide als nooit tevoren. Zij beschreven hun tijd als: 'Het Duitse deel van Praag is als een eiland dat door een opkomende Tsjechische vloed omgeven wordt'.
|
|||
|
„Ich weiß nicht," rief ich ohne klang, "ich weiß ja nicht. Wenn niemand kommt, dann kommt eben niemand. Ich habe niemandem etwas Böses getan, niemand hat mir etwas Böses getan, niemand aber will mir helfen. Lauter niemand. Aber so ist es doch nicht. Nur daß mir niemand hilft -, sonst wäre lauter niemand hübsch. Ich würde ganz gern - warum denn nicht - einen Ausflug mit einer Gesellschaft von lauter Niemand machen ..." Franz Kafka (Der Ausflug ins Gebirge) |
|||
|
Weinig schrijvers zijn zo beroemd dat hun naam is verbogen tot een bijvoeglijk naamwoord waarvan de betekenis ook zonder kennis van hun werk duidelijk is. Afgezien van de legendarische Griekse dichter Homerus (die tot het algemeen spraakgebruik is doorgedrongen via de uitdrukking 'homerisch gelach') is Franz Kafka (1883 -1924) de enige auteur die het zo ver heeft gebracht. Hij hoort dan ook terecht thuis bij de "wereldliteratuur". 'Kafkaesk' of 'kafkaiaans' zijn termen die je wel kunt vernemen van degenen die op onaangename wijze in aanraking met de bureaucratie zijn gekomen. Wie ooit uren heeft moeten doorbrengen in de wachtkamers van griffie of stadhuis, van het ene loket naar het andere is gestuurd zonder ook maar een schijfje in de ambtelijke mallemolen verder te zijn gekomen, of zich gemangeld voelt in de raderen van de anonieme, maar niet minder effectieve staatsmacht, die kan zich een personage uit een roman van Kafka voelen, ook al heeft hij of zij nog nooit een letter van Kafka's werk gelezen. |
|||
|
'Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een morgen gearresteerd.' |
|||
|
De ambiance van grauwe overheidsgebouwen, bevolkt door bureauchefs en klerken die er een zeker behagen in scheppen hun cliënten met ondoorzichtige formaliteiten aan het lijntje te houden, vormt de achtergrond van Kafka's beroemdste roman Der Prozess (postuum gepubliceerd in 1925). De eerste zin van de roman is befaamd geworden: 'Iemand moest Josef K. belasterd hebben, want zonder dat hij iets kwaads had gedaan, werd hij op een morgen gearresteerd.' Die opening roept de sfeer van de roman op onnavolgbare wijze op. Josef K.wordt in staat van beschuldiging gesteld, komt na een aanvankelijke vorm van huisarrest weer op vrije voeten, maar dient zich op gezette tijden te komen ver antwoorden voor de rechtbank. Waar die rechtbank gevestigd is, wie precies de rechters zijn, hoe hij zich kan verdedigen, en - het allerbelangrijkste! - wat hem precies ten laste wordt gelegd, blijft in de nevelen van de vaagheid gehuld.Wanneer Josef zich tenslotte tegenover de gevangeniskapelaan erover beklaagt dat hij helemaal niet schuldig is, en zich afvraagt hoe een mens eigenlijk schuldig kan zijn, wordt hem tegengeworpen dat alle schuldigen zo spreken. Het ontken nen maakt zijn zaak alleen maar erger. Tenslotte zal hij zich dan ook als een mak lam naar de executieplaats laten voeren. |
|||
|
|
Kafka
wordt beschouwd als één van de grootste schrijvers van de 20ste eeuw.
De angst en eenzaamheid tijdens zijn jeugd en de gespannen verhouding
met zijn vader bepalen in sterke mate Kafka's karakter en werk.
Daarbij voelt men in zijn werken ook de uitzichtloze strijd van de mens
tegen een geheimzinnig, mystieke instantie die macht over hem heeft.
Dit heeft veel te maken met het joodse milieu in Praag. Zo
wordt in de drie grote, onvoltooide romans 'Der Process' (1925),
'Das Schloss' (1926) en 'Amerika' (1927) het
hoofdpersonage geconfronteerd met respectievelijk
Deze situaties zijn metaforen voor het leven van de moderne mens. |
||
De jonge Franz groeide op
in een isolement, onder een glazen stolp, verstikkend. Afzijdig van de
rest van de wereld. Met een opvoeding, die beheerst werd door zijn
dominante, strenge vader, die Franz graag in zijn voetsporen van
succesvol zakenman zag treden en weinig, eigenlijk geen, oog had voor
andere dan zijn eigen kwaliteiten.
Overdag werken, 's avonds het café, 's nachts schrijven... en dan waren er ook nog de vriendschappen en verhoudingen, die door zijn bindingsangst nooit verder kwamen dan verlovingen. Met Hedwig Weiler, Milená Jesenská (een journaliste, die zijn verhalen in het Tsjechisch vertaalt), Felice Bauer, Julie Wohryzek, Gerti Wasner, Minze Eisner en aan het einde van zijn leven met Dora Diamant. Aan haar vroeg hij overigens ook om zijn werk te vernietigen, wanneer hij daar eventueel zelf niet meer toe in staat was. |
|||
|
Het belangrijkste in Der Prozess is dus niet de rol van de bureaucratie, maar het probleem van de schuld. Die schuld is onontkoombaar, 'existentieel' zouden vele filosofen en godgeleerden zeggen. Sommigen onder hen zagen in Kafka's hoofdpersoon dan ook als de belichaming van de moderne mens. Het ondoordringbare labyrint van de anonieme macht waarin Josef K. steeds dieper verstrikt raakt, is niet meer dan een beeld voor zijn eigen onvermogen de schuld af te wentelen. Maar het is juist dit decor dat heeft bijgedragen tot Kafka's enorme roem, een roem die hoofdzakelijk is gebaseerd op deze roman. Met dat al is de plaats van Kafka in de literatuurgeschiedenis zo dominant, dat men met enig recht kon zeggen dat hij voor de twintigste eeuw is wat Dante, Shakespeare en Goethe voor hun tijd waren: een schrijver in wiens werk men de essentie van een periode belichaamd ziet. Sommigen gaan zelfs zo ver dat ze Kafka beschouwen als een ziener die in het lot van Josef K. de moord op zes miljoen joden aankondigde. Het is maar een van de vele, onderling vaak botsende interpretaties die men van Der Prozess heeft gegeven, interpretaties die des te twijfelachtiger worden als men bedenkt dat de roman onvoltooid bleef en er niet eens sprake is van een precieze volgorde voor de verschillende hoofdstukken. Executeur-testamentair Max Brod trotseerde de laatste wil van zijn vriend en redde het manuscript van de vernietiging waaraan de schrijver het zelf had willen prijsgeven. |
|||
|
De Metamorphosis van Kafka werd in 1915 voor het eerst gepubliceerd. Het is het verhaal van Gregor Samsa, een reizende verkoper die leeft op kosten van zijn ouders en zus. Op een dag wordt hij wakker en komt er tot zijn ontsteltenis achter dat hij is getransformeerd in een enorm insect. Het verhaal is in beeld gebracht door Peter Kuper, een schrijver en illustrator. Grote kans dat je zijn tekeningen hebt gezien op magazines zoals Time of Newsweek. Zie http://www.randomhouse.com/crown/metamorphosis/ (Download eerst Flash6) Het Proces werd door Orson Welles verfilmd en er zijn ook theaterversies van het verhaal.
Vaklokaal CKV-1 digitale school Samenstelling
bronmateriaal uitsluitend en alleen ten behoeve van het nieuwe vak ckv-1
uit het algemeen deel voor havo en atheneum. Overnemen voor
commerciele doeleinden verboden. Meewerken aan deze site? Opsturen via
e-mail is voldoende. Is
er zonder uw toestemming en zonder bronvermelding gebruik gemaakt van uw
teksten? Onze verontschuldigingen hierover. Laat het ons weten en wij
geven een juiste bronvermelding of halen het materiaal van internet. Een
financiele vergoeding kunnen wij helaas niet geven. |
|||
