De Russische literatuur van de negentiende eeuw sluit aan bij onze gedachtenwereld. De personages zijn figuren van vlees en bloed, met wie je je kunt identificeren. In de twintigste eeuw is daar geen sprake meer van. Behalve de onleesbare sociaal-realistische literatuur is er het modernisme, dat de doorsnee-lezer niet snel zal aanspreken vanwege de vele vormexperimenten en de absurdistische vertelwijzen.

Iwan Sergejewitsj Toergenjew

Toergenjew (1818-1883) studeerde in Moskou, St. Petersburg en Berlijn. Vanaf 1843 werkte hij als ambtenaar in Moskou, waar hij zich ook in literaire kringen bewoog. Hij publiceerde vanaf 1847 gedichten en verhalen in het tijdschrift Sovremennik.  Met zijn roman uit 1862, Vaders en zonen (Rainbow Pocketboek in 1995), verwierf hij internationale roem. Later volgden onder meer Rook, Een maand buiten en Nieuwe gronden. 

Vaders en zonen bezorgde Toergenjew in Rusland problemen met de censuur. Bovendien werd hij ervan beschuldigd contacten te onderhouden met revolutionaire emigranten. Hoewel deze aanklachten in 1864 weer werden ingetrokken, besloot hij zich definitief in het Westen te vestigen. Tot zijn dood op 3 september 1883 keerde hij nog slechts af en toe terug naar zijn vaderland.

Vaders en zonen

Een echte aanrader voor beginners is Vaders en zonen van Toergenjev. Niet te dik, zo'n driehonderd pagina's. Een prachtig boek, geschreven in 1862, maar nog altijd actueel omdat het thema, de kloof tussen de generaties, universeel is. De innemende hoofdpersoon Bazarov zet zich af tegen de kerk, de tsaaren alle andere instituties waar de ouderen in geloven, en houdt zich bezig met kikkers. Hij is zelfverzekerd en voor niemand bang, maar Toergenjev beschrijft hoe een vrouw hem uiteindelijk de baas wordt. Het boek eindigt met de mooiste sterfscène uit de wereldliteratuur.

De drie portretten

Toergenjevs vertelkunst is typisch negentiende-eeuws: romantisch, hier en daar zelfs idyllisch, met breed uitwaaierende
verhaallijnen. Zijn verhalen bezitten een grote charme en doen levensecht aan. Ze vertonen een dichterlijke verbeeldingskracht
die zelden geëvenaard is.
Waar Dostojevski zich vooral bezighield met de troebele achtergronden van het zielenleven van zijn personages, treft Toergenjev
in zijn psychologische tekeningen een meer transparante en ontroerende expressie, vooral waar het zijn vrouwenfiguren betreft.
Naast De drie portretten, een verhaal dat zich afspeelt in de kringen van de negentiende-eeuwse Russische adel, de ‘spook’-geschiedenis De hond en het volksverhaal De zangers, valt met name de lange novelle Lentestromen op. Daarin treft men twee zeer
vermakelijke personages, de ‘reine engel’ en haar demonische tegenspeelster, aan. Ook de meisjesgestalten in De levende relikwie en Het afspraakje zijn juweeltjes van miniatuurkunst.

Eerste liefde

Wie nog dunner wil beginnen, leest eerst een van de novelles van Toergenjev, bijvoorbeeld Eerste liefde of Asja. Psychologische portretten van eigenaardige vrouwen die de mannen naar hun hand zetten, maar op hun beurt ook weer slachtoffer van de liefde worden.

S. Toergenjew Eerste liefde ISBN: 9041701036  f 16,-

Wie kent niet de gevoelens van verlangen, passie en verdriet die de liefde met zich meebrengt? De liefde die zo licht, maar ook allesverslindend kan zijn. Als geen ander weet Toergenjew in deze beroemde verhalen de meedogenloze kracht van de liefde te beschrijven.

Dit jaar is het tweehonderd jaar geleden dat Ruslands bekendste schrijver en dichter werd geboren: Alexander Sergejevitsj Poesjkin (1799-1837). Zijn werk vormt de basis van de moderne Russische literatuur. Poesjkin dankt zijn nog steeds voortdurende populariteit niet alleen aan zijn kwaliteiten als auteur, maar ook aan zijn roerige leven; hij gokte, hield van vrouwen en onderhield nauwe banden met hooggeplaatste landgenoten. Hij genoot een goede opleiding in voornamelijk Russische en Franse literatuur, filosofie en economie. Poesjkin overleed op 29 januari 1837 aan de verwondingen die hij had opgelopen tijdens een pistoolduel. Ander werk: Roeslan en Ljoedmila, De stenen gast, De kapiteinsdochter, Geschiedeinis van Poegatsjov, (later op last van de tsaar veranderd in Geschiedenis van de opstand van Poegatsjov), Schoppenvrouw, Verhalen van wijlen Iwan Petrowitsj Bjelkin  

De kapiteinsdochter

Dat wijdlopigheid een onveranderlijk kenmerk is van Russische romans wordt gelogenstraft door een boek als De kapiteinsdochter van Poesjkin uit 1830. Een roman met veel actie, sec en bondig beschreven. Het heeft een nogal onwaarschijnlijk plot, maar dat stoort niet omdat Poesjkin het allemaal zo leuk en ironisch weet te vertellen. Het verhaal speelt rond 1770 in Oost-Rusland. dat in die tijd in vuur en vlam stond. Bij toeval komt een Russische officier terecht in een door opstandelingen ingenomen vesting, waar zijn garnizoenscommandant en diens dochter gevangen worden gehouden. Poegatsjov, de rebellenleider, spaart het leven van de officier die vervolgens een poging onderneemt om de dochter van de commandant, op wie hij uiteraard verliefd is, te bevrijden. En dat allemaal in minder dan tweehonderd bladzijden! 

Schoppenvrouw

De Russische schrijver Poesjkin is vooral bekend geworden als dichter. In het weinige proza dat hij naliet, bewees Poesjkin dat
hij ook dit genre tot in de puntjes beheerste. Hij kon hierin zowel zijn dramatische kwaliteiten als zijn fijnzinnige gevoel voor humor kwijt. Zijn beroemde, tragikomische vertelling Schoppenvrouw is een prachtig voorbeeld van het gemak waarmee hij ernst en humor afwisselt – geen wonder dat dit verhaal de stof leverde voor Tsjaikovski’s succesvolle, gelijknamige opera.
Welke schrijver krijgt het voor elkaar dat de lezer een onmogelijke, kluchtige situatie zoals beschreven in De sneeuwstorm zonder morren als uitgangspunt accepteert? Even meesterlijk zijn Poesjkins andere vertellingen, waaronder het in deze bundel opgenomen, beroemde De postmeester en de langere novelle Doebrowski.

Jewgeni Onegin

A.S. Poesjkin Jewgeni Onegin ISBN: 904170101X f 16,-

Jewgeni Onegin, een jongeman uit Petersburg, raakt bevriend met de dichter Lenski, die vrijt met een naburig meisje Olga, die weer een zuster Tatjana heeft. Deze Tatjana wordt verliefd op Onegin, maar hij wijst haar vriendelijk, doch gedecideerd af. Lenski en Onegin raken in een duel verwikkelt, waarbij Lenski het leven laat. Onegin vertrekt, Tatjana treurend achterlatend. Uiteindelijk trouwt zij in Moskou met een dikke generaal. Jaren later ontmoet Onegin Tatjana weer, en hij wordt verliefd op de beschaafde, vriendelijke en welgestelde Tatjana. Nu wijst zij Onegin af, niet omdat ze niet meer van hem houdt, maar omdat ze haar echtgenoot trouw heeft beloofd

Toneelstukken Tsjechov (1860-1904)

De toneelstukken van Tsjechov (1860-1904), vooral “de grote vier”: 

• De kersentuin, 
• Oom Wanja, 
• De meeuw 
• Drie zusters 

zijn zeer de moeite waard om voor naar de schouwburg te gaan, maar alleen in een goede uitvoering! Tsjechov had een hekel aan het conventionele theater. Zijn toneelwerken hebben weinig plot en moeten het hebben van de dialoog en de spanning tussen de personages, van datgene wat niet gezegd wordt.  

Tsjechov: De bruid

Anton Tsjechov was als schrijver vooral geïnteresseerd in de mens achter de façade. Het ging hem daarbij niet om het ontmaskeren of vernederen van de maatschappelijk beter gesitueerden, hij wilde juist de mens in zijn meest naakte vorm tonen.
De humor in zijn verhalen, die vooral in zijn beschrijving van tegenstellingen naar voren komt, zien we terug in het eerste verhaal Dochter van Albion, waarin twee volbloed Russen zich vrolijk maken over een Engelse gouvernante. Ze proberen de vrouw, die nog het meest weg heeft van een lange spijker, wat vrolijkheid te ontlokken, maar zonder resultaat.
In het tweede verhaal brengt de rivaliteit omwille van een aantrekkelijke vrouw twee gerechtsdienaren ertoe hun plicht te verzaken.
In het verhaal Een kameleon kan men zijn hart ophalen aan de capriolen van een Moskouse politieagent, die de eigenaar van een
zwerfhond moet opsporen, maar daarbij ernstig in de weg wordt gezeten door de grillige Moskouse wind die uit alle hoeken waait.
Schrijnende tegenstellingen vindt men ook in de verhalen onderling wanneer Tsjechov over kinderen en rijkdom versus armoede
schrijft. Een schat aan gebeurtenissen en levenservaring heeft Tsjechov gevoed bij het schrijven van zijn karakteristieke verhalen. Door de situaties waarin hij zijn personages plaatst en hun levensechte reacties hierop, zijn Tsjechovs verhalen veel meer dan zomaar een doorkijkje in het Russische leven van alledag.

Gogol (1809-1852) was werkzaam als ambtenaar in Petersburg. Hij publiceerde zijn eerste verhalen in tijdschriften en debuteerde met de verzameling spookachtige verhalen Avonden op een dorp bij Dinanka. In 1835 verscheen zijn verhalenbundel Mirgorod en het blijspel De revisor. In Rome voltooide hij in 1842 zijn meesterwerk, de schelmenroman Dode zielen. Zijn plannen om een tweede deel aan Dode zielen toe te voegen strandden. Na een pelgrimage naar Palestina keerde Gogol in 1848 terug naar Rusland, waar hij in een vlaag van 'artistieke integriteit' het manuscript van het tweede deel verbrandde. Ander werk: De Newski Prospekt, Dagboek van een krankzinnige, De Petersburgse vertellingen (Rainbow Pocketboek in 1996), Het huwelijk, De gokkers  

Dode zielen

De roman Dode zielen is voor de Russische literatuur wat Don Quichot voor de Spaanse literatuur is. Evenals Cervantes is Gogol
een rasverteller. Beiden beschikken over een superieure humor, die tegen de grenzen van het dwaze en het verdwaasde aanschurkt.
Zowel Gogol als Cervantes stellen zich niet tevreden met het l’art pour l’art-beginsel, zij willen de maatschappij bereiken, en haar een spiegel voorhouden waarin zij met schrik zichzelf herkent.
Hoofdpersoon in Dode zielen is Tchitchikow, een mens als ieder ander. Hij houdt niet van het idee dat je moet werken voor de kost. Hij is liever lui dan moe. Hij laat zich door niemand vertellen wat hij moet doen. Niet door zwetsende ambtenaren, met hun domme vrouwen. En ook niet door de gierige, stompzinnige landbezitters, die als varkens in hun armoedige, smerige huizen lopen rond te wroeten. Ze verdienen niet beter dan dat ze ten prooi vallen aan de sluwe plannetjes van een superieure bedrieger.
Het is een smerige wereld waarin Tchitchikow rondrijdt in zijn troïka, en toch – en dat is Gogols verdienste – is er geen sprake van somberheid en haat. Er hoeft maar een straaltje zonlicht over al deze kleinzieligheid te vallen, en de wereld is weer mooi en jong. Dode zielen is een meesterlijk boek, niet omdat het kwaad dat erin beschreven wordt zo indrukwekkend is, maar omdat de schrijver bij alle eentonige kleinheid die hij beschrijft het geloof in de mens niet verliest.

Spookverhalen

N.W. Gogol  Spookverhalen  ISBN: 904170146X f 16,-

In de Spookverhalen van Gogol proberen heksen, duivels en tovenaars de zielen van de mensen in het verderf te storten. Een jongen helpt een verdronken meisje wraak te nemen, iemand verkoopt zijn ziel aan de duivel, en een man moet kaarten met duivels om zijn ziel. In Spookverhalen waant de lezer zich in een Russisch dorpje waar magie en tovenarij een belangrijk onderdeel van het dagelijkse leven zijn.

Paustovsky

De meeslepende, helder vertelde memoires van Paustovsky, geschreven tussen 1945 en 1963. Het mooist zijn Verre jaren, de herinneringen aan zijn vroegste jeugd, Begin van een onbekend tijdperk, over de Russische revolutie en De tijd van de grote verwachtingen, over het hongerjaar 1920-1921. 

F.M. Dostojewski (1821-1881) was de zoon van een armendokter uit Moskou. Hij debuteert in 1846 met de roman Arme mensen. Tijdens een bijeenkomst in Sint Petersburg over de afschaffing van lijfeigenschap wordt hij in 1849 gearresteerd. Staande voor een vuurpeleton wordt hem op het laatste moment gratie verleend. Wel wordt hij veroordeeld tot vier jaar dwangarbeid in Siberië, met aansluitend enkele jaren ballingschap. Zijn ervaringen in de strafkampen beschrijft hij later in zijn Aantekeningen uit het dodenhuis (1861). In 1886 verschijnt Dostojewski's eerste grote roman, Misdaad en straf, die hem internationale erkenning bezorgt. In 1867 trouwt hij de vijfentwintig jaar jongere Anna Snitkina. Hij vertrekt met haar naar het buitenland om zijn schuldeisers te ontlopen. In zijn buitenlandse periode schrijft hij onder meer De idioot, De eeuwige echtgenoot (Rainbow Pocketboek in 1995) en Boze geesten (Rainbow Pocketboek in 1998). In 1871 keert hij terug naar Sint Petersburg, waar hij De jongeling en De gebroeders Karamazow schrijft. Dostojewski overlijdt in 1881 aan een longbloeding.

Boze geesten

F.M. Dostojewski Boze geesten ISBN: 904170129X f 20,-

Boze geesten is een turbulente opeenvolging van onverwachte gebeurtenissen en groteske scènes. Een groep revolutionairen wil door terreurdaden vrijheid en gelijkheid voor iedereen bereiken. Al vijftig jaar voor de Revolutie drijft Dostojewski meesterlijk de spot met het socialisme.

Misdaad en straf

F.M. Dostojewski Misdaad en straf ISBN: 9041700676 f 20,-

De eigenzinnige student Raskolnikow vermoordt een oude woekeraarster om haar geld. Deze moord betekent voor hem het begin van een nieuw en beter leven, waarin hij zichzelf en de mensheid zal kunnen dienen. We volgen Raskolnikow op zijn odyssee langs duivelse logica, vertwijfeling, gewetensnood en wanhoop. Misdaad en straf is een monument in de romankunst, met thema's die onveranderd actueel zijn. 

Schuld en Boete

Schuld en boete verscheen in 1867 en is de eerste grote roman van Dostojevski. Het vertelt de geschiedenis van de geestelijk en sociaal afgegleden student Raskoljnikow, die door een napoleontische daad zijn gevoel van eigenwaarde en onafhankelijkheid tracht te behouden en een moordenaar wordt. Na verloop van tijd komt hij door zijn liefde voor het gevallen meisje Sonja, die een louterende werking op hem heeft, tot een vrijwillige schuldbekentenis.
Dostojevski weeft diverse verhaallijnen door elkaar. Naast het duistere karakter van de hoofdpersoon plaatst Dostojevski de
lichte gestalte van zijn zuster Doenja, wier ongereptheid en zuivere karakter worden bezoedeld door de meer duistere personages in het boek. Deze compositie levert een groots opgezet verhaal op. Ook de bijrollen in de roman worden diepgaand en met groot
psychologisch vernuft uitgewerkt en maken daardoor een onvergetelijke indruk.

Anton Pawlowitsj Tsjechow (1860 - 1904) werd geboren in Taganrow als zoon van een kruidenier. Hij studeerde medicijnen in Moskou en schreef in die tijd korte humoristische verhalen. Zijn roem verwierf Tsjechow in het laatste decennium van de negentiende eeuw met zijn korte verhalen, waarvan hij er gedurende zijn leven meer dan 350 schreef. Hij ontwikkelde zich eveneens tot toneelschrijver. Zijn beroemdste stukken zijn De meeuw, Oom Wanja, Drie zusters en De kersentuin. Tsjechow trouwde in 1900 met de actrice Olga Knipper. Tijdens een verblijf om gezondheidsredenen in Duitsland overleed hij in 1904.

Huwelijksverhalen

A.P. Tsjechow Huwelijksverhalen ISBN: 9041700323 f 16,-

Anton Tsjechow is een van de grootste vertellers uit de wereldliteratuur. Zijn omvangrijke oeuvre bestaat, behalve uit toneelstukken, met name uit verhalen. Verhalen die veelal zijn doortrokken van weemoed over de onmacht van de mens ten overstaan van het leven en de hem omringende wereld.
In Huwelijksverhalen zijn Tsjechows aangrijpendste verhalen over het huwelijk gebundeld.

Gontsjarow (1812 - 1891) studeerde letteren aan de universiteit van Moskou. In 1838 kreeg hij een betrekking als vertaler aan het ministerie van financiën. Hij publiceerde enkele verhalen voordat hij in 1847 debuteerde met de roman Een alledaagse geschiedenis. Het verslag van zijn reis naar Japan verscheen in 1858 in twee delen onder de titel Het fregatschip. In 1859 verscheen zijn grote roman Oblomow, waaraan hij zijn wereldroem en zijn plaats temidden van de klassieke negentiende-eeuwse Russische schrijvers dankt.

Oblomov

I.A. Gontsjarow Oblomow ISBN: 9041700129 f 20,-

Oblomow, een naam die spreekwoordelijk is geworden voor het onvermogen tot iets te komen, voor lusteloosheid, luiheid, nutteloosheid. Liggend worden grootse plannen gemaakt, wordt gedroomd van heroïsche daden, van ingrijpende vernieuwingen. Zo leeft Oblomow, de held uit Gontsjarows meesterlijke roman, die geldt als één van de klassiekers uit de Russische literatuur. 

Tolstoj (1828-1910) studeerde oosterse talen en rechten in St. Petersburg. Tijdens de Krimoorlog (1853-1856) nam hij als officier deel aan de krijgsverrichtingen. In 1862 vestigde hij zich met zijn echtgenote op het landgoed Jasnaja Poljana. Tolstoj debuteerde als schrijver met een trilogie: Kindertijd (1852), Jeugdjaren (1854) en Jongelingschap (1857). Daarna publiceerde hij verhalen en zijn groots opgezette epos Oorlog en vrede (1868). Met Anna Karenina (1878), zijn tweede grote roman, oogstte Tolstoj internationaal succes en vestigde hij definitief zijn naam. Verder verschenen van hem onder meer de roman Opstanding, de novelle De dood van Iwan Ilijtsj en het sombere drama, De macht der duisternis. Tolstoj's preoccupatie met vragen van morele aard mondden uit in een geestelijke crisis en leidden tot censuur en excommunicatie door de Russisch-orthodoxe kerk. In 1910 verliet Tolstoj zijn landgoed om als boer te gaan leven. Hij stierf op tweeëntachtigjarige leeftijd, vervreemd van vrouw en kinderen, aan een longontsteking.

L.N. Tolstoj De Kreutzersonate ISBN: 9041701001 f 16,-

De Kreutzersonate

Tolstoj is schrijver van zeer omvangrijke romans, waaronder het indrukwekkende Oorlog en vrede. Maar ook in het korte verhaal
betoont Tolstoj groot meesterschap. In Tolstojs verhalen komen alle verschillende facetten van zijn schrijverschap, die in zijn grote romans virtuoos met elkaar verweven zijn, afzonderlijk tot hun recht. Tolstoj betoont zich in zijn verhalen historicus, militair expert en psycholoog, maar ook een volksverteller, waarbij hij de frisse eenvoud van het volkse en ongezouten humor met evenveel gemak neerzet.
In de loop der jaren ontwikkelt Tolstoj een steeds scherper wordende kritiek op het burgerlijke leven van zijn tijd, deze tendens is al duidelijk zichtbaar in Anna Karenina. Daarnaast vormde zijn werk een diepgravende zoektocht naar een zuiverder verwerkelijking van de Tien Geboden, zoals die in zijn optiek gestalte moesten krijgen. Dit laatste element, dat hij in zijn grote roman Opstanding tot in de puntjes uitwerkte, vindt men reeds belichaamd in de beroemde novelle De Kreutzersonate, waarmee deze bundel opent.
Samen met dit zeer persoonlijk gekleurde werk geven de hier verzamelde verhalen een prachtige indruk van de begaafde en gekwelde kunstenaar die Tolstoj is geweest.

Gorki: Uit mijn kinderjaren

Maxim Gorki geeft in zijn boek Uit mijn kinderjaren een meesterlijk en aangrijpend beeld van het Rusland in de jaren 1870 tot 1880. Hij had een harde en moeilijke jeugd en hij heeft die bittere ervaringen en de schaarse momenten van vreugde in zijn jonge jaren intens beleefd. Het verhaal doet denken aan de oude Russische volkssprookjes, waarin onbegrijpelijke wreedheden beschreven
worden, maar waarin de schrijver ook proeven van ontroerende tederheid en wijsheid laat zien. Het Russische volksleven wordt in
al zijn facetten beschreven, met alle tegenstellingen vandien die bij elkaar een tragikomische vertelling opleveren. Het verhaal
wordt verteld vanuit het perspectief van de jonge Alexei, wat een mooi en ontroerend kinderportret oplevert. Uit mijn kinderjaren
is een van de mooiste boeken van Gorki. Het is een ode aan de mens die door wilskracht en taaie volharding de hindernissen die
het ruwe leven in het oude Rusland voor hem opwerpt, weet te overwinnen. Door het universele karakter heeft het verhaal altijd
sterk tot de verbeelding gesproken en het is dan ook wereldwijd vertaald.

Maximov In quarantaine

De naar Parijs uitgeweken dissident Wladimir Maximov schreef met de roman In quarantaine een indrukwekkend epos. De roman
vertelt de geschiedenis van een groep mensen die per trein van Odessa naar Moskou reizen. Omdat in Odessa cholera is uitgebroken,
wordt de trein onderweg op een afgelegen zijspoor geleid en door soldaten in quarantaine geplaatst. In de brandende zon en
omsingeld door onverbiddelijke wachters worden de op elkaar aangewezen reizigers bevangen door onrust en angst. Om de tijd te
doden, en uit berusting met hun lot, wordt er gekaart en gedronken,gevrijd, en vooral veel gepraat.
Deze grootse roman is opgebouwd uit dramatische persoonlijke vertellingen, herinneringen, dromen en biechten, uit avonturenen
schelmenverhalen, en een aangrijpende liefdesromance, die tezamen een groot panorama op lijden en leven van het Russische
volk vormen

04/20/2010 last update