Met de komst van de VOC in Azië, opende zich een grenzeloos terrein voor onderzoek naar planten en dieren die in Europa onbekend waren, naar vreemde volken, godsdiensten en talen. En natuurlijk onderzoek naar de mogelijkheid tot handeldrijven. Dat laatste was het allerbelangrijkst voor de VOC. De Compagnie was immers een commerciële onderneming en niet een wetenschappelijk instituut. Toch hebben twee eeuwen VOC-aanwezigheid in Azië geresulteerd in aanzienlijke uitbreiding van de Nederlandse kennis over natuur en cultuur van Azië. Dat was vooral te danken aan enkele bijzondere VOC-dienaren die tussen de commerciële bedrijven door grote belangstelling voor de exotische wereld toonden.
 |
| Phillipus Baldeus detail Dubbelportret van Philippus Baldaeus (1632-1671) en Gerrit Mossopatam, Johan de la Rocquette, 1668 |
Studeren in gevangenschap
Een vroeg voorbeeld van een leergierige Azië-reiziger is Frederik de Houtman. Houtman nam deel aan de eerste reizen die vanuit Nederland naar Indië werden gemaakt. In 1599 werd hij in Atjeh (Sumatra) gevangen genomen. De zeevaarder maakte van de nood een deugd want gedurende zijn gevangenschap van ruim 2 jaar breidde hij zijn kennis van de plaatselijke taal, het Maleis, uit. Na zijn vrijlating keerde hij terug naar Nederland waar hij in 1603 een Maleis-Nederlands woordenboek publiceerde. Het was het eerste in zijn soort.
Standaardwerk
Phillipus Baldaeus * was dominee in dienst van de VOC. Hij werkte in het midden van de 17de eeuw op Ceylon (Sri Lanka). Daar verdiepte hij zich grondig in de plaatselijke cultuur, geschiedenis, taal en godsdienst. Zijn boek over de Aziatische gebieden die hij had bezocht (behalve Ceylon ook de Zuidpunt van India) gold nog lange tijd als een standaardwerk, dat bij Europese wetenschappers in hoog aanzien stond.
Liefde voor de natuur
Georg Everhard Rumphius * is misschien wel het mooiste voorbeeld van een VOC-koopman met wetenschappelijk én literair talent. Rumphius werkte met grote toewijding aan enkele plant- en dierkundige studies waarin een uitgebreide beschrijving van flora en fauna van het eiland Ambon (in de Molukken) werd gegeven. Dat deed hij in schrijfstijl die liefde voor zijn onderzoeksonderwerp verraadt. De namen die Rumphius bedacht voor de planten, schelpen en dieren die hij onderzocht spreken nog altijd tot de verbeelding: de 'witte wonder boom', de 'blauwe clitoris-bloem', het 'droevige kruid'. Een krab wordt door Rumphius 'Bloem-krabbe' genoemd 'om dat zy onder alle krabben het schoonste schild heeft, als of het bloemen bezaait was.'
Kritische pen
Een bijzondere schrijver van reisverhalen uit de VOC-tijd was
Jacob Haafner * net als Rumphius van oorsprong een Duitser. Over zijn reizen door Azië schreef deze ex-VOC-dienaar met kritische pen prachtige verhalen, die veel informatie over de plaatselijke toestanden bevatten.
Harm Stevens
Zie ook
