 |
| Het uitzeilen van een aantal Oost-Indiëvaarders uit het Marsdiep. In het midden het schip 'Mauritius', Hendrik Cornelisz Vroom, 1590-1640 (collectie Rijksmuseum Amsterdam in bruikleen aan Scheepvaart Museum Amsterdam) |
Kliekjes als diner
Op de heenreis naar Azië bestond de bemanning van een VOC-schip * uit zo'n 300 man. Het scheepsvolk - matrozen en vaak ook zo'n honderd soldaten - zit op elkaars lip. Van privacy is geen sprake. Er wordt geslapen in hangmatten. Op het menu staan gekookte gort met pruimen als ontbijt, grauwe erwten met gepekeld vlees, stokvis of spek in botersaus voor de lunch en 's avonds de kliekjes, restanten van de maaltijden eerder op de dag. Iedere dag weer, negen maanden lang, want zo lang duurde de heenreis: gort grauwe erwten botersaus.
Orde en tucht
De werkzaamheden aan boord verlopen dag en nacht volgens ijzeren regelmaat. De bemanning wordt ingedeeld in drie wachten. Iedere groep heeft vier uur dienst - wachtlopen, bediening van de zeilen, reparatie, schoonmaken - en daarna acht uur vrij: een beetje luieren, wat muziek maken, wat dollen met je maatjes. Toch is het leven aan boord gedurende de maandenlange reis bepaald niet losbandig. Integendeel: behalve ijzeren regelmaat, heerst er ook ijzeren tucht. Wie de regels overtreedt wordt gestraft. Een voorbeeld: iemand die zijn mes trekt om een mede-bemanningslid te verwonden, wordt met een mes door zijn hand aan de mast genageld.
Gescheiden werelden
 |
| Portret van een opperkoopman van de VOC, vermoedelijk Jacob Mathieusen en zijn vrouw; op de achtergrond de retourvloot op de rede van Batavia. Een Indische jongen houdt een parasol boven het paar, Aelbert Cuyp, 1640-'60 (collectie Rijksmuseum Amsterdam) |
Voor de hoge VOC-officieren en passagiers ziet de reis er aan boord van Oost-Indiëvaarders heel anders uit. Voor hen is er vers vlees van slachtvee, dat in kooien aan boord is gebracht. Er zijn verse groente, afkomstig van verplaatsbare tuintjes in kisten. De officieren bewegen zich op het twee hoger gelegen achterdekken, die voor het gewone scheepsvolk verboden terrein zijn. Alleen nadat hen daartoe toestemming is gegeven mocht het lagere personeel zich er begeven. Eigenlijk bestaan er aan boord van VOC-schepen tijdens de reis twee gescheiden werelden. Toch zijn er gevallen bekend van scheepsjongens het laagste van het laagste aan boord - die het later schopten tot gouverneur-generaal, de hoogste VOC-baas in Azië. Voor sommigen bood de Compagnie ongekende carrièremogelijkheden.
Harm Stevens
Zie ook
