Zoeken naar cultuur in Nederland
 
  Reis door cultuur in Nederland
 
  over cultuurwijs abonneer
 
home
terug
opnieuw zoeken
opnieuw zoeken

Kopstukken

Tuan besar is Maleis voor 'grote heer'. Zo noemden Indonesiërs de gouverneur-generaal. De gouverneur-generaal was de hoogste VOC-functionaris in Azië.

Hij bestuurde het VOC-bedrijf in Azië. Bovendien trad de gouverneur-generaal in de loop van de zeventiende eeuw op als heerser over een aanzienlijk grondgebied in Azië, vooral op Java, Ceylon en de Molukken. De gouverneur-generaal was geen alleenheerser. Hij werd bijgestaan door een raad die bestond uit vijf tot zeven leden, de Raad van Indië genaamd. Gezamenlijk vormden de raad en gouverneur-generaal de Hoge Regering, die zetelde in Batavia. De gouverneur-generaal moest ten alle tijden verantwoording afleggen aan de Heren XVII, de hoogste VOC-bazen in Nederland.

Collectie Rijksmuseum Amsterdam 
Pieter Both (1550-1615), Gouverneur-generaal (1610-14),  Anoniem Nederlands  schilder(Batavia),  1625-75
Collectie Rijksmuseum Amsterdam 
Jan Pietersz Coen (1587-1629). Gouverneur-generaal (1619-23; 1627-29),  Anoniem Nederlands schilder (Batavia), 1619 -75
Collectie Rijksmuseum Amsterdam 
Joan Maetsuyker (1606-78), Gouverneur-generaal (1653-78), Jacob Coeman,  1663-76
Varende landvoogd
Pieter Both was de eerste gouverneur-generaal. Hij werd in 1609 benoemd. Dat was nog in de tijd dat de VOC nog niet daadwerkelijk voet aan de grond had in Azië. De Compagnie dreef in de eerste decennia van de 17de eeuw nog vooral handel vanaf het dek van de schepen. Pieter Both voer tijdens zijn ambtsperiode (1609-1614) heen een weer tussen belangrijke handelsplaatsen in de Indische archipel.

Slechte naam
In 1619 slaagde de VOC erin op Java een vast steunpunt te verwerven, van waaruit voortaan alle VOC-scheepsbewegingen in Azië worden gedirigeerd. Op de puinhopen van de veroverde stad Jacatra stichtte gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen Batavia, in de volgende drie eeuwen hét centrum van Nederlandse macht in Azië en nu als Jakarta de hoofdstad van Indonesië. Coen is nog altijd een van de bekendste gouverneurs-generaal. Het gewelddadig optreden gericht op het verkrijgen van handelsmonopolies onder zijn bewind, bezorgde Coen een slechte naam. Maar behalve als koloniale houwdegen leeft de gouverneur-generaal ook nog voort in de Nederlandse taal. Zo is het oer-Hollandse gezegde 'de kost gaat voor de baat uit' ontleent aan een brief die Coen aan de Heren XVII schreef.

Een kwart eeuw in het ambt
Johan Maetsuyker is veel minder bekend dan Coen. Toch was hij de langst zittende gouverneur-generaal. Hij bekleedde het ambt maar liefst van 1653 tot 1678. Dit waren de hoogtijdagen voor de VOC. Het bedrijf had zich stevig gevestigd op uiteenlopende plaatsen in Azië en behaalde ongekende winsten.

Harm Stevens

Zie ook

 



 
Instelling:
Digitaal Erfgoed Nederland