Bij een verzameling denk je al snel aan een heleboel voorwerpen. Maar een verzameling kan ook uit levende have bestaan, zoals bijvoorbeeld de collectie van een dierentuin.
De London Zoo is de oudste nog bestaande dierentuin ter wereld en dateert uit 1828. In het begin is deze dierentuin een pure wetenschappelijke aangelegenheid en is alleen voor onderzoekers toegankelijk. De collectie exotische dieren wordt uitvoerig onderzocht. Pas in 1847 worden de deuren geopend voor het publiek.
De oudste dierentuin in Nederland is Artis in Amsterdam. Artis is direct vanaf het oprichtingsjaar 1838 voor publiek geopend, vooral om de burgerij kennis te laten maken met de natuur. Ook kunstenaars worden gestimuleerd om te komen kijken. De volledige Latijnse naam van Artis is Natura Artis Magistra. Dit betekent: de natuur is de leermeesteres van de kunst.
 |
De Menagerie, Melchior Hondecoeter, 1660 tot 1695, olieverf op doek, 135 x 116,5 cm, Rijksmuseum Amsterdam |
Dierentuinen zijn niet in de 19de eeuw ontstaan. Duizenden jaren geleden al werden dierentuinen aangelegd. Farao's en Chinese keizers lieten van heinde en verre dieren aanvoeren voor hun levende collecties. Door de ontdekkingsreizen in de 16de en 17de eeuw en later door de VOC werd een grote hoeveelheid vreemde en exotische dieren meegevoerd naar Europa. De meeste dieren kwamen terecht in verzamelingen van vorsten, kerk of overheid. Ze werden door wetenschappers bestudeerd, levend en dood. Sommige van deze dieren zijn nog steeds te bezichtigen. Ze zijn opgezet of geconserveerd op sterk water.
Een dierentuin is dus niet een typisch 19de-eeuws verschijnsel. Nieuw is wel de toegankelijkheid voor iedereen. Vóór het ontstaan van dierentuinen kwam het gewone volk in aanraking met exotische dieren door het bezoeken van menagerieën. Een menagerie reisde met een kermis mee en is een verzameling van vreemde dieren, die wel of niet gedresseerd waren. In de 19de eeuw verdwijnen ze. Het circus laat vanaf dan kunsten van gedresseerde dieren zien en in een dierentuin kunnen de dieren uitgebreid bekeken worden. De begincollectie van Artis is afkomstig van een menagerie. De menageriehouder, Cornelis van Aken genaamd, reisde kermissen af van Nederland, België en Duitsland. Zijn collectie bestond uit een olifant, panter, tijger, poema, zebra, gnoe, kangoeroe, leeuwen, hyena's, ijsberen, bruine beren en een boa constrictor.
 |
De olifant Hansken, kunstenaar onbekend, gravure, 1642, 29,3 x 38,1 cm, Rijksmuseum Amsterdam |
In de beginjaren van de 19de-eeuwse dierentuinen is het doel om een zo breed mogelijke verzameling in huis te hebben. Dit is in Artis nog te zien bij de oude afdelingen waar vele kleine hokken op een klein oppervlak staan. Wat dat betreft is er veel veranderd. Tegenwoordig proberen dierentuinen diersoorten te behouden die met uitsterven bedreigd worden. Daarom zijn de dierentuinen nu wereldwijd met elkaar verbonden. Met behulp van fokprogramma's wordt geprobeerd om bepaalde dieren zich in gevangenschap te laten voortplanten. Hierdoor zijn de dierentuincollecties veranderd. Per dierentuin leven er nu meer dieren van één soort bij elkaar en de dieren hebben meer bewegingsruimte gekregen. Soms gaat het voortplanten zo goed, dat nu zelfs de pil als voorbehoedmiddel gegeven wordt. Een rare bijkomstigheid als je bedenkt dat ze in de vrije natuur een zeldzaamheid zijn geworden.
Annemiek Teesing
Internet:
Dierentuin Artis
Dieren bekijken in het wild via een webcam
Nederlandse Vereniging van Dierentuinen
Meer informatie over de olifant Hansken
