Vanaf de Renaissance was de wereld een stuk groter geworden. De ontdekkingsreizigers namen onbekende planten, dieren en objecten mee uit alle delen van de wereld. Daarnaast werden in de wetenschap veel ontdekkingen gedaan.
 |
| Afbeelding uit Albertus Seba, 'Nauwkeurige beschryving van het schatryke kabinet der voornaamste seldzaamheden der natuur', 1736-1765, Heruitgave door: Cabinet of Natural Curiosities, door Müsch, Willmann en Rust, Taschen Verlag, Keulen, 2001 |
Greep op de wereld
Om deze nieuwe wereld hanteerbaar te maken en overzicht te behouden, verzamelden in Nederland vanaf het eind van de 16de eeuw rijke burgers en later regenten in hun konstkamers en rariteitenkabinetten zo'n beetje alle soorten aardse objecten die je je voor kan stellen. Die verzamelingen waren soms zo groot dat een aparte kamer in het huis daarvoor werd gereserveerd.
Vanuit het christelijke idee dat God - de Schepper van de wereld - zich in alles openbaart dat op aarde te vinden is, verzamelden zij als het ware een microkosmos om zich heen. Zo'n wereld in het klein bestond uit voortbrengselen van de natuur (naturalia) en voortbrengselen van de mens (artificialia), waaronder voorwerpen van vreemde volken in allerlei verschillende verschijningsvormen. In deze verzamelingen moest het liefst van alle soorten van de drie rijken der natuur (stenen en mineralen; planten; dieren) een exemplaar voorkomen.
Naast religieuze motieven speelden ook andere redenen een rol bij het samenstellen van deze zogenaamde universele of encyclopedische collecties. De belangrijkste reden was waarschijnlijk een allesomvattende nieuwsgierigheid (curiositas), die zich uitstrekte over verschillende gebieden zoals geografie, natuurlijke historie, geschiedenis, taalwetenschap, kunst en antropologie. Natuurlijk was ook het zintuiglijke plezier, het genieten van al dat moois en bijzonders, belangrijk. En tot slot was een uitgebreide verzameling een goede investering. Soms wist een verzamelaar met zijn collectie bovendien de aandacht te trekken van belangrijke mensen zoals vorsten of wetenschappers, en kwamen zelfs bezoekers uit het buitenland verzamelingen bewonderen.
Specialisatie
Tot begin 18de eeuw werden dergelijke allesomvattende verzamelingen aangelegd, daarna was er steeds meer sprake van specialisatie. Kunstobjecten en voorwerpen uit de natuur waren altijd al gescheiden, maar vanaf die tijd werd ook een verschil gemaakt tussen bijvoorbeeld natuurhistorisch en oudheidkundig materiaal. Collecties werden geordend volgens de nieuwe wetenschappelijke inzichten. In natuurhistorische musea werd in de 19de eeuw onder invloed van Darwin bijvoorbeeld meer aandacht geschonken aan de evolutie; het ontstaan en de ontwikkeling van de soorten.
Hanneke Prins
Internet:
Meer informatie over Albertus Seba op de website van de Koninklijke Bibliotheek: Presentatie curieuze uitgave Albertus Seba en Rariteitenkabinet
Artikel uit NRC Handelsblad over een object uit de verzameling van Seba: Kunstschelp voor museum. Deze kunstschelp is te zien in het Amsterdams Historisch Museum, ook op de website (kies museum, collectie, 1650-1700)
Literatuur:
De wereld binnen handbereik. Nederlandse kunst- en rariteitenverzamelingen, 1585-1735. Zwolle, Amsterdam, 1992
Uitgave ter gelegenheid van de gelijknamige tentoonstelling in het Amsterdams Historisch Museum (26 juni 1992-11 oktober 1992)
