De kunstmarkt in Nederland veranderde ingrijpend na de Beeldenstorm (1566) en de afscheiding van de protestantse Nederlandse gewesten van het katholieke Spanje. Nu de kerk als opdrachtgever grotendeels wegviel, waren kunstenaars vooral aangewezen op de vrije markt. Zij specialiseerden zich in genreschilderkunst, landschappen en stillevens en verkochten hun kunstwerken vooral aan particulieren uit vrijwel alle lagen van de bevolking.
Dat geldt ook voor Johannes Vermeer (1632-1675), de befaamde schilder uit Delft. Van een klein aantal burgers is bekend dat zij in de 17de eeuw werken van hem in bezit hadden, onder hen de Delftse bakker Hendrick van Buyten en de welgestelde Pieter Claesz. van Ruijven. Deze laatste was zelfs een begunstiger van Vermeer, een mecenas.
 |
De Keukenmeid of Het Melkmeisje, Johannes Vermeer, 1658 tot 1662, olieverf op doek, 45,5 x 41 cm, Rijksmuseum Amsterdam |
Verzamelaar
Als schoonzoon van Pieter van Ruijven erft Jacob Dissius na de dood van zijn vrouw de hele nalatenschap van de familie. In de boedelbeschrijving uit 1683 blijkt dat in deze erfenis maar liefst twintig schilderijen van Vermeer voor komen. Na de dood van Dissius worden de schilderijen in 1696 in Amsterdam geveild. Bij deze veiling worden de werken en hun opbrengst beschreven, bijvoorbeeld: 175 gulden voor Een Meyd die Melk uytgiet, en 200 gulden voor De Stad Delft in perspectief, te sien van de Zuyd-zy door J. vander Meer van Delft (respectievelijk Het melkmeisje of De keukenmeid in het Rijksmuseum in Amsterdam en Gezicht op Delft in het Mauritshuis in Den Haag).
 |
Gezicht op Delft,
Johannes Vermeer, ca. 1660-1661, Olieverf op doek, 96,5 x 115,7 cm, Mauritshuis,
Den Haag
|
Mecenas
Pieter van Ruijven kocht niet alleen veel schilderijen van Vermeer, maar er was sprake van een bijzondere band tussen hem en de kunstenaar. Zo leende Van Ruijven, rijk geworden door erfenissen, Vermeer in 1657 200 gulden. Mogelijk was dit een voorschot op schilderijen die Vermeer hem later zou moeten leveren. Duidelijker illustratie van de bijzondere band, is het feit dat Vermeer in het testament van Maria de Knuyt, Van Ruijvens vrouw, in 1665 een legaat van 500,- krijgt toebedeeld.
Voor- en nadelen
Voor een kunstenaar als Vermeer die in zijn leven relatief weinig (ruim dertig) schilderijen maakte, was het hebben van een beschermheer geen overbodige luxe. Ook van andere schilders in de 17de eeuw is bekend dat zij deels leefden van de giften van begunstigers. Zo betaalde Pieter Spierinx jaarlijks 500 gulden aan de Leidse schilder Gerard Dou (1613-1675) op voorwaarde dat hij de eerste keuze had uit diens productie. Voor Vermeer bood de band met van Ruijven wellicht de mogelijkheid om contacten te leggen met andere patriciėrs uit de kringen van zijn mecenas. Ook is het mogelijk dat Van Ruijven, die contacten had in Leiden, Vermeer in contact bracht met Leidse schilders uit die tijd zoals Frans van Mieris. In elk geval werd Vermeer in zijn vroege carričre zeer waarschijnlijk beļnvloed door deze en andere kunstenaars van de Leidse School.
Aan de band met een mecenas kleven tot slot ook nadelen. Voor Vermeer geldt dat hij mogelijk in bredere kring bekend zou zijn geweest wanneer hij diverse beschermheren zou hebben gehad. Ook zou het hem wellicht meer hebben opgeleverd wanneer zijn begunstiger in het kosmopolitische Amsterdam zou hebben gewoond en niet in de provinciestad Delft.
Hanneke Prins
Literatuur
Albert Blankert, John Michael Montias, Gilles Aillaud, Vermeer, Amsterdam, 1987
John Michael Montias, Vermeer en zijn milieu, Baarn, 1993 (oorspronkelijk Princeton University Press 1989)
John Michael Montias, Artists and artisans in Delft. A Socio-Economic Study of the Seventeenth Century, Princeton University Press, 1982
Internet
Johannes Vermeer
