De kunsthandelaar Jacques Goudstikker (1897-1940) had in de jaren tussen de twee wereldoorlogen een behoorlijke invloed op de smaak van de Nederlandse kunstliefhebber. In een land waar vooral 17de-eeuwse kunst werd verzameld, bracht hij Nederlandse kunstgenieters in contact met onder andere vroeg-Italiaanse kunst.
Kunsthandel Goudstikker
Jacques Goudstikker komt in 1919 in de kunsthandel van zijn vader. De kunsthandel is opgericht in 1845 in Amsterdam door Jacques grootvader en diens broer. In de jaren twintig van de vorige eeuw was Amsterdam een bloeiende internationale handelsstad. Deze omstandigheden boden Jacques de kans zich ook te richten op buitenlandse klanten.
Hij organiseerde daarom verschillende verkoopexposities in het buitenland en liet de verkoopcatalogi voornamelijk in het Frans verschijnen. In de samenstelling van zijn handelscollectie hield hij ook rekening met de wensen van buitenlandse klanten en de heersende internationale smaak. Zijn collectie bestond naast werk van 17de-eeuwse Hollandse en Vlaamse meesters, eigentijdse Nederlandse kunstenaars zoals Jan en Charley Toorop, Breitner en Van Dongen, dan ook voor een groot deel uit werk van oude Italiaanse meesters uit met name de 15de eeuw. Vooral de Florentijnse en Venetiaanse scholen waren goed vertegenwoordigd. Kunsthandel Goudstikker werd een zaak met internationale allure, die in de periode tussen de beide wereldoorlogen het verkooppunt bij uitstek was van vroeg-Italiaanse kunst.
 |
| De triomftocht van Aemilius Paulus na de slag bij Pydna, 168 voor Chr., Meester van de Slag bij Anghiari, 1440 tot 1460, tempera op paneel, cassone, 58 x 150 cm, Rijksmuseum Amsterdam |
Internationaal heersende smaak
De vraag naar vroeg-Italiaanse kunst was in andere Europese landen eerder ontstaan dan in Nederland.
In Frankrijk was door een verzamelwoede van musea een tekort ontstaan aan werken van beroemde meesters. Particulieren kochten hierdoor kunst die de musea links lieten liggen, waaronder vroeg-Italiaanse werken.
De Duitse kunstenaarsgroep die zich de Nazareners noemden stimuleerden de Duitse kunstmarkt tot de aankoop van vroeg-Italiaanse kunst. De Nazareners woonden en werkten vanaf 1810 in Rome, om aldaar te werken naar de kunst van oude Italianen.
Engelsen kochten rond de 1900 veel kunst in Italië. De kunst was daar nog relatief betaalbaar.
Nederlandse smaak
In Nederland lag traditiegetrouw de nadruk op het verzamelen van 17de-eeuwse Hollandse schilderkunst. Het was dan ook niet zo gek dat in 19de-eeuwse openbare verzamelingen nauwelijks vroeg-Italiaanse kunst terug te vinden was. Daar kwam bij dat musea in die tijd nog over weinig middelen beschikten om aankopen te doen.
De verzameling van Goudstikker was gevarieerder dan die van musea en weerspiegelde meer de internationale smaak, vooral wat betreft de oude Italiaanse meesters. Goudstikker organiseerde in binnen- en buitenland verkoopexposities die voor iedereen toegankelijk waren. Zo liet hij rijke burgers, museumdirecteuren, maar ook de gewone man in aanraking komen met kunstwerken uit de vroege Italiaanse Renaissance.
Collectie Goudstikker in handen Nederlandse Staat
In Nederland heeft Goudstikker weinig vroeg-Italiaans werk verkocht. Dat wij in Nederland toch schilderijen uit deze periode kunnen zien, komt doordat de collectie Goudstikker na de Tweede Wereldoorlog in handen kwam van de Nederlandse Staat. Goudstikker, van joodse afkomst, vond de dood toen hij in 1940 naar Engeland vluchtte. Zijn kunsthandel werd opgekocht door de Duitsers. Wat daarvan over was na de oorlog ging naar de Nederlandse Staat. De verzameling wordt beheerd door het Instituut Collectie Nederland. Een deel van de werken hangt in musea, zoals het Rijksmuseum in Amsterdam en het Bonnefantenmuseum in Maastricht. De familie Goudstikker maakte in 1998 aanspraak op de kunstcollectie. De claim werd afgewezen door de Staat. Er lopen nu nog rechtszaken over de eis.
Hanneke Prins
Literatuur
Charlotte Wiethoff, De kunsthandelaar Jacques Goudstikker (1897-1940) en zijn betekenis voor het verzamelen van vroege Italiaanse kunst in Nederland, Verzamelen in Nederland, Nederlands Kunsthistorisch Jaarboek 1981 deel 32, Haarlem, 1982
Pieter den Hollander, De zaak Goudstikker, Meulenhoff, Amsterdam, 1998
Internet
Herkomstgezocht
Dossier Oorlogskunst NRC Handelsblad
