In de bibliotheek van de factulteit Technische Natuurwetenschappen van de TU Delft bevinden zich een aantal anamorfosen (Grieks: anamorphosis = opnieuw vormen). Het zijn aquarellen waarvan de afbeelding op het eerste gezicht niet herkenbaar is. Een paar jaar geleden redde een medewerker van de TU de vreemd uitziende prenten uit een container en bracht ze bij de bibliotheek in veiligheid.
Anamorfosen
Een anamorfose is een tekening of een schilderij waarvan de afbeelding op een bepaalde - wiskundige - manier is vervormd. Er bestaan twee typen; de meest voorkomende is de perspectivische anamorfose. Hierbij moet de afbeelding vanuit een bepaalde hoek worden bekeken om het oorspronkelijke beeld te kunnen zien. Het tweede type anomorfose wordt bekeken in een, speciaal voor dit doel geslepen, stuk glas of in een cilindrische, pyramidale of kegelvormige spiegel. De anamorfosen in Delft zijn van het tweede type, de afbeeldingen worden zichtbaar door ze te bekijken in glanzend gepolijste metalen cilinders of kegels.
Er zijn nogal wat anamorfosen bekend in de kunst. Jammer genoeg bestaat er maar maar weinig literatuur over dit interessante fenomeen. Een aardige introductie is de catalogus van de tentoonstelling Anamorfosen, spel met perspectief van het Rijksmuseum in Amsterdam (1975).
Eén van de eerst bekende anamorfosen komt voor in de Codex Atlanticus van Leonardo da Vinci. Een veel bekendere is het portret dat William Scrots in 1546 schilderde van koning Edward VI. Uit dezelfde periode stamt ook het schilderij De Ambassadeurs van Hans Holbein de Jongere. Op dit doek is op de voorgrond een vervormde schedel geschilderd.
Verreweg de meeste anamorfosen zijn in de 17de eeuw vervaardigd. Vaak hebben ze religieuze onderwerpen, maar er zijn ook flink wat pornografische anamorfosen bekend. De Delftse stukken hebben overigens allemaal keurige afbeeldingen, zoals een schip en een landelijk tafereeltje. Ze zijn niet zo oud, waarschijnlijk zijn ze in het begin van de twintigste eeuw voor onderwijsdoeleinden aangeschaft. In catalogi van Duitse leveranciers van optische instrumenten uit die tijd, komen series van dit soort anamorfosen voor.
Onduidelijk is hoe de vroege schilders er in slaagden om het beeld vervormd te schilderen. Er bestaat bij perspectivische anamorfosen een wiskundige relatie tussen het beeld in de kegel of cilinder en de tekening zelf. Voor het omzetten van elk beeldpunt van het origineel naar de anamorfose is echter flink wat rekenwerk nodig. Een moderne computer heeft daar weinig problemen mee, maar die zijn er pas sinds de jaren '50 van de vorige eeuw. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat daarvoor ieder beeldpunt apart werd berekend. Mogelijk gebruikten de schilders één of ander optisch hulpmiddel dat de afbeelding projecteerde of werd de anamorfose geschilderd door te kijken in het spiegelende oppervlak van de kegel of een cilinder waarin deze later ook bekeken moest worden.
In de beeldende kunst komt de anamorfose nu nog maar zelden voor. De laatste decennia is er voor deze bijzondere afbeeldingen wel belangstelling gekomen uit een heel andere hoek, de psychologie. Een moderne anamorfose is de kamer van Ames. De Amerikaanse psychologen A. Ames en E. Brunswik ontwierpen een kamer met aflopende wanden en ramen van verschillende afmetingen. De kamer ziet er voor de proefpersoon echter volkomen normaal uit. Als er twee mensen in geplaatst worden, verandert het perspectief en ziet de persoon op de voorgrond er veel groter uit dan hij in werkelijkheid is.
Rob Korving
